Lana bizimodu denean

Badira leku batzuk antzinako garaietako oihartzunak gordetzen dituztenak. Hurbildu ahala ezkutuko mezuren bat igorri nahian ari direla dirudi, harri zaharren atzean zerbait gehiago balego, bertan bizi izandakoen arimak gordelekutzat hartu balitu bezala. Halako sentsazioa sortzen du Astolako etxeak. Abadiñoko alde zaharretik bost minutura dagoen eraikinak Durangaldeko Merinaldeko auzitegia eta kartzela hartu zituen garai batean, landu gabeko harrizko ormetan nabarmentzen diren burdinezko barroteek erakusten dutenez, eta inguruko herrietako ordezkariak ere bertan batzen ziren.Gizonezkoen ziega izan zen solairuaren azpian soto hotz bat dago. Soto horretan ematen ditu ordu gehienak urtero irailetik aurrera Durangoko Liburu eta Disko Azoka antolatzen duen lan taldeak, han baitu egoitza Gerediaga Elkarteak.

"Lan honek baldintzatu egiten zaitu beste konpromiso batzuk dituzunean. "Azoka amaitu arte ezin da horrekin kontatu", diote lagunek, zeren eta ordura arte ez baitaukat beste gauzarik buruan". Ziega azpiko gelan dagoen gizon betaurrekodunak esan du hori. Jon Irazabal da, Gerediaga Elkarteko kide eta 34 edizio bete dituen azokaren antolatzaile nagusia. Berak ezagutzen ditu ondoen euskal kulturaren gaur egungo adierazgarri nagusiaren barruak.

Oraindik aurtengo lanak amaitzeke daudela hurrengo urteko edizioa du buruan: zein izan litekeen gai nagusia, zein omendu beharreko pertsona edo erakundea. "Zentzu horretan Sanferminetan bezala gertatzen da, oraingoa amaitu orduko hurrengoaz pentsatzen hasi behar duzula. Aurreko azokako detaile batzuk amaitzeko dituzula, hurrengoa esku artean daukazu". Izan ere, oker ibiltzeko beldur handirik gabe esan daiteke ziega azpian egiten den lana ez dela inoiz amaitzen, urte guztian "buruan bueltaka" ibiltzen baitira, "intentsitate baxuko" lana eginaz, elkarteak dituen beste ekintza ekitaldiak ahaztu gabe.

250 enpresa eta erakunde koordinatzeko ahaleginak eta bi egin behar dituzte antolatzaileek, eta hartu beharreko erabakiak teknikoak ez ezik "politikoak" izaten dira sarritan. "Elkarren artean arazoak edo haserreak eduki ditzaketen enpresak koordinatu behar dituzu eta horrek eragina du, adibidez, stand-en kokapena erabakitzeko orduan. Herri txikia gara, sentimendu politiko eta sozial dituzten partehartzaileak daude eta ahalik eta arazo gutxien egon dadin antolatu behar duzu guztia", argudiatu du, askotan "suhiltzaile" aritu behar izaten duela gehituz, "azoka plurala eta denontzat atsegina izan dadin".

Estatuko hirugarrena

Durangokoa Estatuko hirugarren azokarik handiena da bisitari zein salmenta kopuruari dagokionez, Bartzelona eta Madrilen ondotik, eta guztien artean kultur elkarte batek antolatzen duen bakarra da. Beste desberdintasun nagusia "herrikoitasuna" da, Jonek harro azpimarratzen duenez, beste azoketan ez bezala "jendeari" zuzentzen zaiolako, argitaletxeetako profesionalei baino gehiago.

Azken hogei urteotan parte hartzen duten enpresen kopurua laukoiztu egin da eta antolaketa "profesionalizatu" behar izan dute pixkanaka-pixkanaka. "Lehen militantzia gehiago zegoen", dio Itziar Irazabalek, Jonen arreba eta beste antolatzaileetako batek, mahai gainean pilatutako paperak ordenatzen ari dela. "Gaur egun beste lan bat bezalakoa da, lan berezia baina lana azken finean", jarraitu du, kazetari baten deiak elkarrizketa eten duen arte.

Gaur egun antolaketa lana sistematizatuta dago, oraingoak "beste seriotasun bat" eskatzen baitu. Esate baterako, argitalpen berriak onartzeko epeak aurreratu eta zorroztu behar izan dituzte, azken egunetan sortzen zen "kaosa" ahal den heinean arintzeko eta guztientzat tokia izango dela ziurtatzeko. "Profesionaltasun" horrek bestelako ondoriorik ekarri du, partehartzaileen arteko harremanak "hoztea" besteak beste. "Lehen argitaletxe askoren erakusmahaietan ugazabak egoten ziren", azaldu du Itziarrek, "orain langileak bidaltzen dituzte. Orain hamar urtera arte familia arteko kontua zen Durangoko Azoka. Gaur egun, berriz, gauzak goitik behera aldatu dira eta giro hura galdu egin den arren, beste gauza batzuk irabazi ditugu". Hori guztia "normalizazioaren seinalea" dela irizten diote. Ez dute atzera begiratu nahi, lehen zegoen "militantzia eta konplizitateaz" hitz egiterakoan begiak piztu egiten zaizkien arren.

"Lehen gauza asko inprobisatu egiten ziren. 48 ordu arinago jasotzen genituen azken liburuak. Giro militante eta beroagoa zen. Baina aldaketa beharrezkoa izan da. Garai berriek erronka berriak dakartzate eta egokitu beharra dago. Nostalgiaz ezin da bizi mundu honetan", erantsi du Azokaren zuzendariak. Erronka horien artean teknologia berrien trena hartzea dago, besteak beste, argitalpen arloan internet-ek ematen dituen aukerak baliatzeko. Hain zuzen ere, erreferentzia guztiak sarean sartzeko lan taldea handitu behar izan dute, aurten argia ikusi baitu azoka birtualak, 34. edizioaren berrikuntza nagusia. Gerediagako web orrialdeari esker, bost kontinenteetan izango dute euskal gaien inguruan ekoizten diren argitalpen guztien berri zehatza. Elkarteko arduradunen iritziz, urtebete beharko da gutxienez tresna berriaren emaitzak zer nolakoak diren ikus daitezen, "jendeak hilabete batzuk beharko dituelako ohitu arte".

Azken desberdintasun nagusia Azoka egunetako giroa da, orain askoz gazte gehiago hurbiltzen baita Durangora, Jon Irazabalek dionez. "Edo akaso gu zaharragoak gara?"