A protesta creativa

Manifestacións temáticas secundadas por multitudes. Unha icona feita para a ocasión -a bandeira galega sobre fondo negro- que acadou difusión mundial en poucos días e aínda conserva o seu valor simbólico. Sectores artísticos enteiros conformando estratexias políticas. A reacción contra a marea negra do Prestige afectou á produción cultural, ó seu consumo (a venda de libros experimentou un crecemento apreciable) e á propia concepción das protestas.

O pulo creativo deu como resultado manifestacións sorprendentes

O autor da bandeira de Nunca Máis nin siquera rexistrou o deseño

Na altura de novembro de 2002, anos de rutina democrática converteran as manifestacións en cortexos testemuñais, de participantes afalados por megáfonos e consignas previamente pactadas. A do 1 de decembro, a marea dos paraugas, rompeu con esa inercia, ademais de coas previsións de asistencia. Máis de 200.000 persoas para escoitar, os que puideron, o manifesto dun escritor, Manuel Rivas. "Quizais o feito de que os voceiros fosen atípicos e o caracter literario dos manifestos fixo que chegaran a máis xente", reflexiona a cantante Uxía Senlle, que aquel día, e outros posteriores, acompañou a Rivas no palco. Enriba del cantou o Alalá das Mariñas, "máis emotivo de toda a miña vida", recorda. Naquela manifestación naceu tamén a bandeira de Nunca Máis. Calquera deseñador mataría por ter o copyright dese logotipo, pero o seu autor, Xosé María Torné, nin sequera o ten rexistrado, e recoñece que se inspirou nunha pancarta que levaba un cidadán anónimo.

Historicamente, as sociedades acéfalas e orfas de clases dirixentes procuran instintivamente referencias nas personalidades artísticas. Ou polo menos así pasou varias veces na historia de Galicia. Cando o Prestige os creadores galegos romperon tamén co tópico de que os artistas falan moito e fan pouco. Non pasara unha semana do afundimento do barco e 300 asistentes a unha asemblea no Auditorio de Compostela crearon o brazo cultural de Nunca Máis e chamáronlle Burla Negra, como o barco do desafortunado pirata pontevedrés Benito Soto. Ó día seguinte xa estaban pechados na Casa da Cultura de Laxe, "na marea baixa limpando chapapote e na alta limpando mentiras", lembra un deles, Miguel de Lira.

O pulo creativo de Burla Negra e a receptividade de Nunca Máis deu como resultado manifestacións ("mani/festa/accións", en definición de De Lira) de temáticas tan sorprendentes como A marea gaiteira que xuntou a 20.000 persoas, moitas con instrumentos musicais" en Santiago, os 40.000 escolares que abrazaron a costa toda, ou O velorio do mar e a manifestación das maletas na Coruña. "O velorio pensouse como unha instalación, chantar cruces polo mar asasinado na praia do Orzán. O proxecto inicial das maletas era levalas a ocupar os aeroportos como protesta porque nos obrigaban a marchar" recorda o artista plástico Pepe Galán, autor das dúas iniciativas. A macromanifestación de Madrid, o 23 de febreiro, quedou no recordo dos participantes como algo parecido á Love Parade berlinesa. En cada convocatoria, cada manifestante era un performer, como entendeu perfectamente Bi, o artista que acaparou os focos nas concentracións cos seus disfraces.

Foron días de guerrilla situacionista. Un grupo de arquitectos e estudiantes coruñeses tomaron a Torre de Hércules e penduraron dela fitas plásticas negras (os "hilillos", evidentemente). Brigada Remolca-Madriña, outro colectivo de arquitectos de Vigo, construiu unha especie de batea na rúa Príncipe. Alumnos da Escola de Imaxe e Son da Coruña argallaron un fotomatón aberto ós paseantes dos Cantóns. Gravaron tres horas de opinións. Practicamente todos os debuxantes e historietistas galegos coordenados polo guionista Kike Benlloch e o debuxante Manel Cráneo formaron o Colectivo Chapapote, que desenvolveu un inxente labor gráfico. "Quedou claro que temos xente con moita inventiva, moi lúcida e con retranca, e non soamente os que sempre chupan cámara", asegura Benlloch.

Os concertos solidarios son un clásico das reivindicacións. Houbo que facer dous, un de cantautores/folk e outro de pop rock, para acoller a tanto grupo. Tamén se editaron dous cedés colectivos con músicos galegos e foráneos. E o 1 de febreiro de 2003 foi posiblemente o día da meirande oferta cultural na historia de Galicia, o Concerto Expansivo: simultaneamente, ás 10 da noite, 147 actuacións, desde sesións de música electrónica a canto coral, de pop a heavy, pandereteiras, ou malabaristas.

"O ser humano cando se excita é creativo, e ten ganas de significarse", analiza Suso Iglesias, daquela un dos promotores de Burla Negra e hoxe director da TVG. "E había unha tensión emocional tal que ata tomando unhas cañas se argallaban accións que,non soamente se levaban a cabo, senón que nelas participaban milleiros de persoas", engade. Naqueles días Manuel Fraga poucas veces tivo tanta puntería intelectual como cando sentenciou: "Algúns cren que están en maio do 68". A revolta francesa non mudou a sociedade, pero si a De Gaulle da presidencia.