Diogenesen sindromea
Duela gutxi izan nuen Diogenesen sindromeaz kutsaturik bizi izan den emakume baten etxea bisitatzeko parada. Emakumeak, zaharra bainoago, antigoaleko itxura zuen, denboraren leizeren batean galdu balitz bezala. Gauza gehiegi zegoen gorderik etxean, baina gorderik zeuden moduagatik ez zirudien ezer gorderik zegoenik. Harriturik geratu nintzen, gauza haiei begira.
Gauza baten izaera ez da, gauza horri begiraturik, guk ikusten duguna soilik, baita gauzak, guri begiraturik, gugan ikusten duena ere. Gauza baten balio sentimentala esaten da, guk gauzetan ipinia dugun sentimendua kontuan harturik eta bere neurria ikusirik, baina ahantzi egiten zaigu gauzak gugan ipinitakoa. Nahastu egiten ditugu elkarrekin historia eta oroimena.
Gauzek historia dute, eta guk oroimena dugu. Historia oroimena suerte bat da, eta oroimena historia bihur daiteke, haritik tiraka hasi eta kontatzen hasiz gero. Historia eta oroimena bat egiten dira, ezin bestean, narrazioan. Ez dago historiarik oroimenik gabe, eta oroimenak ere badu bere historia. Oroimenak ez du hitzik behar zer eta zertan den azaltzeko; nahikoa zaio oroitzarekin. Historiak, ordea, hitzak behar ditu, zerbait izateko; adierazten ez den historia galdu egiten baita, denboraren eta oroimenaren tolesduretan. Gauzek ere ez dute hitzik behar zer diren azaltzeko. Oroimenez beteak direnez, bizitzaz ere hanpaturik daude, eta bizitza hori azaltzen dute, nahi izanez gero. Hitzak objektu bat, zernahi delarik ere, subjektu bihurtzen du. Ez da literatura kontua soilik. Gauzak inguratzen ditugu, eta gero eta gauza gehiagok gaituzte inguratzen nonahi. Batzuk, geuk erosiak izan dira; besteak, opari egin dizkigute; eta badira, gutxi batzuk, aurreko belaunaldi bateko altxorretik gurera etorri direnak. Zenbat eta oroimen karga sendoagoa izan bakoitzak, orduan eta handiagoa, bihotz-taupadetan, haren balioa. Bihotza baita honelakoetan erabili ohi den neurgailu txiki, kaskar eta fidagai-tza. Baina oroitzapena bera ere fidagaitza da, lainoz bete-tzen zaigu iraganetik urrundu ahala; argi-uhinez itotzen gaitu, haraino hurbildu nahi dugunean. Bihotzak bere arrazoiak ditu, jakina, eta bere ez-arrazoiak ere bai. Eta arrazoimenak bere bihotzekoak ditu eta bere bihozkadak.
Horregatik, gauza ezagun batzuk ikusteak edo ukitzeak gure bihotzaren ateak zabaldu eta malenkoniari barruraino sartzen uzten dio. Eta malenkoniaz seko jota daudenek gauzak etengabe pilatzen dituzte, beren iragana, oroitzapenez oroitzapen, pila dezaketelakoan. Diogenesen sindromea malenkonia gehiegizkoa baino ez da, gauzekiko sentimenduak finkatzeko sai ulergaitz eta larregia. Errukia ernaltzen dute gugan, eta ez bekaitza. Lagun asko ditut sekula irakurriko ez dituzten liburuak bata bestearen ondoan ipintzen dituztenak. Sekula ez dute aitortuko Diogenesen sindromea dutenik, liburuzale direla baizik. Liburua ere, idazle baten ikuspegitik, nekez har daiteke objektu gisa. Zerbait gehiago baita, askoz gehiago. Liburu bat ibai bat da, edo hiri bat, mendi bat edo Mediterraneo bat. Beste iritzikoa da, ordea, liburuei hautsa kendu behar diena. Lanak, izan ere, bihotza bere haragira ekartzen du eta gauzak objektu gisa erakusten, sentimendurik gabe.
Badira, dena dela, oroitzapenak pilatzen dituzten Diogenesen sindromedunak. Hauek ere malenkoniak jota daude; bihotza taupadaka, zain ukaldika, ahuldu zaie. Burua dute anabasa, iraganeko hautsez betea. Iragana orainera ekarri beharrean, iturriko ur garbi gardena balitz bezala, bere horretan gorde dute, gertaerak bata bestearen gainean loturik, arrazoimenarena ez den logika batez. Ezinezkoa da, noski, pila horretan zerbait aurkitzen. Oroimenak galdu egin baitu bere zeregina: gauzen artean bereizi eta aukera-tzea, errekupera daitekeena errekuperatu eta gainerakoa uztea. Bizitako kontuen historia egin ezinik, historia hartu dute pilaka eta, ondorioz, ez dago bera ulertzerik. Historia hondakin, zabor edo zipriztin bihurtu da.
Diogenesen sindromea zuen emakumearenean bezala, gehiegikeriak oroimenaren eta historiaren indarra ezeztatu du.
