Das bicicletas á eurorrexión

O lema do décimo aniversario de Ponte... nas Ondas! foi Educación + Medios de Comunicación + Novas Tecnoloxías + Cultura =Ponte... nas Ondas!. Pero ao principio non aspiraban a tanto. A prensa bautizounos o 29 de marzo de 1995, cadrando nas mesmas páxinas a fasquía da nova ponte internacional entre Salvaterra e Monçao, que desatafegaba a única existente entre Valença e Tui, coa ponte radiofónica tendida ad hoc por 15 centros de primaria da comarca do Condado e outros sete de Monçao, Valença e Melgaço.

Ese día, galegos e portugueses de entre oito e catorce anos responderon á pregunta ¿Que farías ti para mellorar a relación entre os dous pobos?, con dúas bicicletas en xogo. Segundo Santiago Veloso, impulsor da asociación cultural e pedagóxica Ponte... nas Ondas!, a axuda institucional que tiveron daquela foi "cero". "O único, que Inspección Educativa de Pontevedra tolerou que o fixeramos", di. Algunhas cousas mudaron. En 2004, o European Bureau for Lesser Used Languages (EBLUL) outorgáballes a cualificación de "experiencia modelo". O ano pasado levaron o Premio Galicia de Comunicación e o premio aos Bos e xenerosos da Asociación de Escritores en Lingua Galega. O vindeiro 1 de xuño, co lema Na rede do Patrimonio, a convocatoria de Ponte... nas Ondas!, na que xa participan 60 centros, emitirá en podcast para Galicia e os países da lusofonía. Entre os seus proxectos actuais, un autobús -Ponte Móbil- para levar o estudio de radio aos centros, e a proposta dun congreso anual sobre tecnoloxías da educación e medios de comunicación.

"Hai que crear un centro de referencia e rexistrar o patrimonio inmaterial compartido"

Na súa evolución hai cousas "bastante inauditas para o século pasado". En 1998 chamaron a Telefónica e a compañía envioulles un equipo para poderen emitir por Internet sen problemas co ancho de banda. O mesmo ano contactou con eles a xornalista galega Julia Otero, que lles permitiu usar a súa imaxe nos cartaces da seguinte edición. En 1999, Cultura fixo as primeiras achegas para cartelería. "O dos cartaces debeulle abrir os ollos a alguén", di Veloso. En 2000 conectan con Iñaki Gabilondo e Diamantino José, da Antena 1 de Lisboa. Uxía e Joâo Afonso gravan o Cantar galego do Zeca Afonso, e na mesma edición deciden facer un programa pioneiro: Pintando nas Ondas. Elaboración dun cadro con participación interactiva por teléfono e Internet.

O traballo agrándase un ano despois, cando se deciden a impulsar a candidatura do Patrimonio Inmaterial Galego-Portugués. Dentro da súa nova liña de protección do patrimonio, a UNESCO elixe bianualmente desde 2001 Obras mestras intanxibles, na consideración de que as culturas cun maior risco de desaparición son as que aínda encarnan persoas. Veloso comezou entón a reciclar o traballo na radio para impulsar a candidatura, a primeira promovida por escolas de dous países. Tratábase de subliñar a raizame común da cultura agraria, a tradición oral vencellada ás actividades agromarítimas, os oficios tradicionais, o ciclo festivo e a literatura de tradición oral. "Houbo que facer moita pedagoxía cos estados, porque eles non ían preocuparse dunha candidatura que presenta un patrimonio compartido".

O fallo da UNESCO en 2005 deixou sen Obra mestra á candidatura impulsada por Ponte... nas Ondas! A galego-portuguesa chegou á derradeira quenda de deliberacións, pero alí atribuíuselle "un extraordinario campo de referencias que dificulta o plan de acción", segundo o informe do Consello Internacional de Filosofía e Ciencias Humanas de Portugal, que contradicía neste punto o prace de antropólogos como Abílio Lima de Carvalho.

"Cómpre que a Xunta lle propoña urxentemente a Portugal a inclusión outra vez da candidatura. A UNESCO recomendou volver presentala, e xa Madrid nos acompañará", considera Veloso. Desque goberna o bipartito, as achegas de Cultura á dinamización do patrimonio inmaterial ascenden a 150.000 euros. A Universidade de Vigo está preparando un informe que intentará desenferruxar o plan de acción da candidatura, pero Veloso arela ir "máis alá". Ademais de instituír o novo proxecto da UNESCO, Tesouros vivos, centrado nos portadores tanxibles deste patrimonio -desde os regueifeiros de Bergantiños aos cantos de labor da Señora Carme de Mos-, "hai que crear un centro de referencia para a eurorrexión e un rexistro que cartografíe estes bens".

No entanto, Ponte... nas Ondas! reclama a inclusión deste patrimonio nos currículos escolares. Sobre esta cuestión, Veloso afirma que Educación "non axuda". "Mesmo nos puxeron obstáculos", asegura. "O último, impedirnos a presenza no encontro internacional de radios educativas en Chile, no que Ponte... nas Ondas! era a atracción".