Herdoilaren gorazarre

Bilbo hiriaren birsortzearen paradigma da gaur egun. Guggenheim museo entzutetsua estaltzen duen titanioa aldaketaren metafora da, sasoi berria adierazten duena lehengo burdina herdoilduaren aurka. Ibaizabalaren ertzak txukundu ahala, hiri berria sortzen da, batzuetan iraganaren lorratz guztiak ezabatuz sortu.

Bilbok azken hamarkadan izan duen aldaketa arte adierazpenetan hasia da islatzen, baita literaturan ere. Hiririk ez daukan euskal literaturarentzat, Bilbo hasia da izaten istorioak kokatzeko espazio urbano hurbil bat; are gehiago, hiria bera zenbait lanen ardatz bihurtu da.

Bilbo berritua literatura gai bihurtu da, baina hiriaren aldaketak eragin du jada kontrako erreakzioa, erresistentzia jarreratzat har genezakeena. Ez dago beste adibiderik euskal literatura osoan, eta horrexek egiten du berezi.

Hiriburua zenbait istorioren kokaleku bihurtu da hiri gabeko euskal literaturarentzat

Idazlearen ahotsa hiri berriaren garaipenaren aurka altxatzen da. Behin eta berriro gogorarazten digu saldu nahi den alde berri eta txukunak atzealde iluna ere badaukala, baztertuak ahazten ditugula, berrikuntzek beraiek ere baztertu gehiago sortarazten dutela eta lehengo hiri proletarioa oraindik inguruetan bizi dela.

Marjinalitatearen aldeko gustua, heriotzaren gaia dakarren aurreko sasoiekiko oroimina, langileriaren aldeko ikuspegi ezkertiarra eta euskal identitatearen aldarria dira literatura horren ezaugarririk behinenak Ezaugarriok estetika jakin batera biltzen dira. Bilbo berriak kontraste eremua eskaintzen du estetika hori garatzeko.

Aipatutako ezaugarriak aurki ditzakegu azken urteotan argitaratu diren zenbait lanetan, 90eko hamarkadan argitaratzeari ekin dioten idazle bilbotarren liburuetan hain zuzen. Sonia Gonzalezen Ugerra eta kedarra (Txalaparta, 2003), Paddy Rekalderen Bilbo dub kronikak (Susa, 2004), Urtzi Urrutikoetxearen Auzoak (Susa, 2005) eta Lutxo Egiaren Ezker hanka falta zuen (Susa, 2005). Azken bi liburu hauek, berbarako, Paddyrena olerki narratiboak izaki, oraingo hiriaren kronikak izan nahi dute.

Liburuok bat datoz ikuspegian. Periferiako hiri proletarioa erdiguneko hiriari kontrajartzen zaio, Gabriel Arestiren Bilbo proletarioa gogora ekarriz.

Bestalde, begiradak atzera jotzen duenean, 80ko hamarkadara garamatza nagusiki, krisi larriaren sasoira, hiria inoiz baino hondatuago zegoen garaira. Ibaizabaleko ibai-bazterretan itzelezko herdoil metak pilatzen ziren orduan.

Alde batetik, esan bezala, hondamendia adierazten du, inguru eta jendearena, baina aldi berean, utopiaren sasoi eta inguru sinbolikoa iradokitzen du. Idazle hauentzat, 80ko hamarkada langile mugimenduaren azken hatsa izan zen, azken erresistentzia isolatuta Euskalduna untziolako borroka mitikoan. Gainera, 80ko urteak urte bizi-biziak dira gazte mugimenduaren alorrean. Sormen handiko sasoitzat hartzen da. Lehengo bizitasuna oraingo hiri txukunari, idazleon ustetan hilago dagoen hiriari, kontrajartzen diote. 80ko hamarkada ardatz da Sonia Gonzalez eta Lutxo Egiaren lanetan.

Hiri berriak iradokitzen duen anonimotasun eta hoztasunaren aurka, idazleek jende arruntaren bizimoduaz idazten digute. Halaxe egin zuen Urtzi Urrutikoetxearen bere Auzoak liburuan. Periferiara bultzatzen gaitu etsipenetik asko duten istorio labur eta zatikatuetan.

Kontrara, Paddy Rekaldek hiriari buruzko begiradarik gordinena erakusten digu bere Bilbo dub kronikak olerki-bilduman. Gabriel Aresti eta Bukowsky erreferentziatzat hartuta, bere begirada salatariak bezain errukiorrak hiriaren marjinalitatea zeharkatzen du, Bilboren modernitate berrian lekurik ez dutenek erakartzen dute: drogazaleek, suizidek, eskaleek, etorkinek, emagalduek... Marjinalitatea bizi den bazterrik bazter doa, lehengo leku biziak oroiminez gogoratuz, oraingoak hilda baitaude bere ustetan.

Bilbo postmoderno honetan, -jada ultramodernoan esan beharko genuke-, euskal literatura oroimen eta utopia galduen artean dabilkigu oraindik.