'Hablen en cristiano'

'Recibí de D.-agirian ezin da apaizaren izena irakurri- Cura Cuadjutor del pueblo de Yurre, la cantidad de Ciento cincuenta pesetas impuestas de multa por el Sr. Comandante Militar, por haber rezado en vascuence, desacatando las ordenes dadas por el Exmo Sr. General Gobernador Militar de la Provincia de Vizcaya'. Nonbait euskara ez omen zen kristauen hizkuntza.

1938. urteko agiria da, Durangoko Komandanteak sinatua.

Urte batzuk geroagokoa da beste hau:'De orden de la Superioridad, queda terminantemente prohibido el uso del vascuence en esa publicación de su digna dirección'.

Inolako argitarapenean euskara ezin zela erabili esanez, hala idatzi zion 1947an Hezkuntza Ministerioko Gipuzkoako ordezkariak Luises Obreros aldizkariko zuzendariari.

Hezkuntzako Ministerioko 'perla' horixe, Durangoko Komandantziakoa eta ildo bereko beste asko eta asko erakutsiko ditu Sabino Arana kultur elkargoak euskararen kontrako erasoak eta gazteleraren inposizioa frogatzeko.

Europan Hizkuntzen urtea ospatzen da aurten, eta ospakizun horren inguruan antolatutako ekintzen artean kokatu du erakusketa hau Sabino Arana kultur elkargoak.

Inposatutako hizkuntza

Baina erakusketak beste gertakari batzuekin lotura ere baduela aitortu digu Pili Kaltzadak erakusketaren arduradunak. 'Askok eta askok nahiko era bortitzean bizitu zuten gerra ondoreneko egoera hura, euskara erabiltzea debekatu zutelako eta kalean euskaraz egiteagatik isunak ere jarri zirelako. Besteak beste, oso era bortitzean bizi izan zutelako agiriak gorde egin zituzten'.

'Espainiako erregeak edota Kultura ministroak esandakoak esan eta gero, gazteleraren erabilera sekulan ez dela inposatu alegia, jende asko hurbildu zaigu beren testigantza ematera, beraiek inposizio hura bizi izan zutelako. Gordeta dituzten agiriak ere eskaini dizkigute eta orduan sortu da erakusketa antolatzearen ideia' dio Pili Kaltzadak.

Momentuz antolaketa lanetan ari dira eta ez dago zehazterik noiz izango den ikusgai, baliteke uda azken aldera edo izatea erakusketaren arduradunak esandakoaren arabera.

Lekeition, Aretxabaletan, Gernikan edota Donostian, besteak beste, euskararen erabilera galaraziz jasotako agiriak: Isunak, aldizkarietara bidalitako oharrak, salaketak, kanposantuetan ateratako argazkiak, e.a dira Sabino Arana kultur elkargoak erakutsiko dituenak.

1951. urtean Felix Ugalde izeneko batek Aretxabaletako hilerrian alabaren hilobian gurutze bat jartzeko baimena eskatu zuen. Udalak gurutzea jartzeko baimena eman, eman zion, baina baldintza bat jarri ere: inolako izkriburik jarri nahi bazuen izkribu hura gazteleraz behar zuen izan, eta idatziz hala jakinarazi zitzaion: 'Se autoriza a D. Félix Ugalde para que pueda colocar una cruz en la sepultura de su hija en el Cementerio de esta Villa, debiendo ser la inscripción, caso de ser colocada, en idioma castellano'

Gernika Lumoko Udalean oso antzeko zerbait gertatu zen, Bizkaiko Gobernu zibilaren aginduari jarraituz Udalak bertako hilerriko hilobitan euskaraz idatzita zegoen guztia kendu eta gazteleraz idatzi behar zela adierazi zien zenbait herritarrei: '... se requiera a los familiares y propietarios de las tumbas o panteones donde figuran inscripciones en vascuence, para que sean retiradas las losas y sustituidas las citas inscripciones por otras en castellano'.

Gernikako kanposantuan 30. hamarkadaren amaiera aldera zementuz estali ziren euskaraz idatzita zeuden izkribu asko eta asko. Horren testigantza moduan zenbait argazki jaso ditu Sabino Arana kultur elkargoak, erakusketan ikusgai izango direnak.

Euskaraz otoitz egitea ere debekatuta zegoen arestian aipatu bezala. Lekeitioko apaizei agiri hauxe iritsi zitzaien: '...se servirá Ud. ordenar a todos los Sacerdotes de Lequeitio, que empleen el Castellano, idioma oficial, en todos los actos del Culto. No obstante podrá usarse el vascuence en las primeras misas, hasta las ocho'.

Juan San Martin idazleak ere oso gogoan ditu garai haiek: 'Publikoki, trenean edo autobusean, nornahi hurbildu eta 'Hablen en cristiano' esaten zizun nahiz askotan gaztelera ondo ez jakin. Nik hauxe esaten nuen: 'Lo siento, pero no sé arameo' eta besteak :'¿Cómo? Estamos en España, aquí se habla español' eta nik berriro: 'Oiga yo estoy hablando la lengua más antigua de España y si usted se siente tan español, respete por favor'

Soldaduzka garaian, 1943an, Madrilen itzultzaile lana egin zuen San Martinek gaztelerarik ez zekitenentzako eta euskaraz egiteagatik zortzi egun arrestatuta egon ere.

'Gaztelerarik ez zekiten bi nafar eta bi elgoibartar ziren nirekin batera eta sufrimendu ikaragarria ematen zieten gazteleraz ez jakiteagatik. Haren berri Tenienteari eman nionean, hauxe esan zidan: 'Malditos vuestros padres que os enseñaron esa lengua'. Orduan hartu nuen nik euskararen aldeko kontzientzia' dio Juan San Martinek.