A Galicia entangarañada

O protesto dos traballadores da cultura foi o primeiro acontecemento de verdadeira importancia cultural que albergou a Cidade da Cultura. Agora xa ten algo de cultura: o protesto da cultura. Mellor aínda: o protesto dos traballadores das artes escénicas. O protesto dos cómicos! Hai xente túzara que non gusta dos cómicos, da xente do teatro ou do cinema, porque non son mansos e mesmo adoitan facer burla da vara de mando. Mais un país pode vivir sen túzaros, pero non sen cómicos. E porque protestaban desta vez? Era un protesto ecolóxico. Contra a extinción das especies culturais. Porque en Galicia non só están en perigo o salmón ou a pita do monte. E que seria Galicia sen cómicos, sen músicos? Un inmenso camposanto. O escenario da derrota da cultura. O pavillón da desolación.

O das artes escénicas en Galicia é hoxe un oficio para persoas valentes

Hai esa frase histórica de Jefferson, un dos pais da democracia americana, e que tanto repetiamos con fachenda cando eramos estudantes de xornalismo: "Se me vise obrigado a decidir entre un goberno sen periódicos ou periódicos sen goberno, non dubidaría en preferir isto último". Aquí está o allo. O pai dos merlos. Correr ben a auga polo rego. Xa un sabe que sen goberno non se vai quedar. Pero aquel verdadeiro liberal o que viña a subliñar con semellante dilema era o valor impagábel da liberdade de expresión. Para exercer esa liberdade, temos que ter medios plurais. En Galicia hainos, mais pasamos en pouco tempo da primavera o inverno. Un mal de aire no mundo da información que se reflicte na extinción de polo menos cinco especies de gran valor para biodiversidade na fauna e flora xornalística: Galicia hoxe, A Nosa Terra, Xornal de Galicia, A Peneira e Vieiros. Non podemos afirmar que a culpa sexa dun goberno, pero tanto tangaraño non pode ser de todo casual.

E agora vén unha nova enxurrada, que pode levarse por diante a Radio Galega e a Televisión de Galicia, se é que sae adiante o programa que presenta a dereita española nas eleccións xerais. Sabemos o que pensa o Partido Popular a nivel de Estado, mais non a posición do Goberno galego. E é asunto central para o futuro do idioma e das expresións culturais en Galicia. Nos últimos anos, con moito forzo, con doazóns de vontade e talento, foise erguendo unha industria cultural, a apertura dun eido imprescindíbel para imaxinar un país en clave de benestar humano, económico, medioambiental e creativo. Ese camiño aberto con tanta laboriosidade só pode funcionar, como ocorre en Escandinavia, nos Países Baixos ou en Alemaña e Francia, se non se quebra a cooperación das institucións e das iniciativas que agroman na sociedade.

O que Jefferson dicía dos xornais acae ben ao que está a pasar en Galicia con todo ou case todo. Cos cómicos e os músicos. Mais tamén coa industria naval. Coas explotacións leiteiras e gandeiras. Co agricultura ecolóxica. Coas enerxías alternativas, nas que xa non sabemos se se anda ou se desanda. Hai cousas que sabemos que fai e cousas que non fai. Mesmo cousas que non fai e fai, ou que fai e non fai. Pero realmente non sabemos o que fai. A impresión é a dunha xestoría, que xestiona ou non xestiona, pero que non ten un proxecto de xestión.

A literatura contén información moi valiosa, alí onde non chegan ás veces ensaístas, historiadores ou analistas. Para entender o que é o Goberno galego, neste intre, cómpre ler o conto d' O Acomodador de Marcial Suárez. Aquel home que podía ter o cinema cheo, mais que facía todo o posíbel para que non entrase ninguén. Até que oe unha voz solitaria na sala: "Marcial fixeches do cine outro cemiterio". E é que home tiña ese dobre oficio, o de acomodador e de enterrador.

Non digo que este sexa o caso, pero ás veces paréceo.

Hai outro libro moi recomendábel para entender o que está a pasar. En realidade, é recomendábel para entender todo. Eu ando con el como quen leva a lanterna de ver o visíbel e o invisíbel. Trátase de Mitoloxía de Galiza (Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres), de Vítor Vaqueiro, e editado na colección Guías AZ de Galaxia, onde xa viron a luz varios tesouros como A toponimia de Galicia, de Fernando Cabeza Quiles.

A ilustración non ten xa ningún peso na política. Estamos, outravolta, nun período marcado pola irracionalidade, e polo puro instinto de posesión e dominio, o que explicaría comportamentos propios de carcamáns (O caso das toneladas de zahorra no porto exterior de Ferrol!). Por iso, para entender este mundo, nada mellor que coñecer a bagaxe da sabedoría popular, as súas ferramentas de interpretación e autodefensa, para males e adversidades que se moven no misterio e prosperan como poderes ocultos. Así, en vez de falar de crise, de magnitudes irreais, de teorías económicas que tratan ao ser humano como un bono de lixo, mellor será que saibamos o que é o Tangomango, que nos informemos como os nosos antergos do que é son os Aires, os Meigallos, os Demochiños, os Pagaíños (versión mítica do túzaro), e unha restra marabillosa de saberes para capear o temporal.

Vente, ventiño do mare;

vente, ventiño mareiro;

vente, ventiño do norte,

serás o meu compañeiro.

Hai xente, si, especializada en odios. E unha teima selectiva, moi específica, é a do odio ao cómico. Semella mais ben incurábel, entre outras cousas, porque os que odian os cómicos non adoitan ir ver as súas obras. Éche así. Hai xente que cultiva afeccións, e hai xente que cultiva odios. Un pode ser un apaixonado do teatro ou do cinema, pero tamén hai esa pandemia da contra-paixón, dos que odian aquilo que descoñecen. A xenreira contra os que alcuman como teatreiros é directamente proporcional ao impulso autoritario de quen a sente. Ser libre, facer do teu traballo un espazo de liberdade, non é doado. Ten custes e un deles, neste país e noutros moitos, é vivir nun estado permanente de provisionalidade. É un traballo duro. Caravaggio definía o seu oficio de artista como propio de "valenthuomi". E algo semellante podemos dicir hoxe das artes escénicas en Galicia: un oficio de homes e mulleres valentes.

Unhas das manifestacións externas do poder anti-cómico é o espallamento desa frase despectiva: "Máis traballar e menos protestar". Xustamente o que están a facer os traballadores das artes escénicas é reclamar o que en xustiza lle deben, con atrasos que chegan a ser insoportábeis, por traballar. Polo que xa fixeron. Polos soños que erguen todos os días a pulso, dedicándolle ás veces as 24 horas. Sabemos, por Píndaro, que o ser humano é "o soño dunha sombra".

Coidado con extinguir os soños, os valentes que carrexan soños enriba da cabeza, porque se cansan, se emigran, se apagan a luz, daquela só ficará un país de sombra.