O premio dos lectores ideais

A Ubaldo Rueda, director do instituto compostelán Rosalía de Castro, convocante do Premio Arcebispo Juan de San Clemente desde 1995, incomódalle que a súa poida parecer unha idea prestada. "É como se non se concibira que algo así fose posible en Galicia, sen máis. Chegamos a estar en Francia, país centralista onde os haxa, e saímos no suplemento de Le Monde cada ano". A idea é, de seu, o máis visible duns premios que recoñecen as mellores novelas do ano en lingua galega, castelá e estranxeira.

Ata aí, normal. Unha particularidade é que o xuri compóñeno 10 alumnos de 2º de bacharelato de cinco institutos galegos, que escollen entre tres novelas por categoría, previamente consensuadas polos profesores. Outra é subsecuente: o ditame adolescente xa trouxo a Compostela a Tabucchi, Eugenides, Saramago, Auster ou Amélie Nothomb, accesibles nunha distancia infrecuente, cea cos rapaces incluída. A orixinalidade vén de partida: "Nacemos coa axuda da empresa que hoxe é Acciona [daquela Cubiertas MZV]", resume Rueda. A construción do polideportivo do instituto deu problemas, pero do trato con algúns executivos acabou callando unha amizade: eles foron os mecenas iniciais duns premios que se organizan con 18.000 euros, a metade para os escritores. Iberia pon o avión, e o Hostal dos Reis Católicos dá pousada.

"Todos fan por vir. Non é institucional, o xurado decide sen interferencias..."

"Quixemos converter os alumnos en protagonistas", insiste Rueda, que apontoa o significado pedagóxico de "cultivar os soños xuvenís". "Os alumnos sendo xurado, entregando o premio e ceando cos escritores... Parecía imposible". A pureza do xurado non tardou en atraer a editoriais e personaxes relevantes dos centros literarios. Jorge Herralde, de Anagrama, comezou a vir a Compostela en 1997, cando os rapaces escolleron o Tabucchi de Sostiene Pereira. Este ano -pola Feira de París- delegou na súa responsable de comunicación. Anna Jornet resúmeo: "Cando se lles explica aos escritores en qué consiste o premio, todos fan por vir. Non é institucional, deciden uns mozos sen interferencias...".

A xuventude dos alumnos garante unha visión intuitiva da historicidade literaria, sen as fachadas terminolóxicas que riscan o gusto dos maiores. En 1996, o romanticismo burgués de Mañana en la batalla piensa en mí, de Javier Marías, gustou máis có García Márquez de Del amor y otros demonios, cando xa se intuía unha festa con Nobel no claustro de profesores. Sendo a bizarría relativa -os profesores seleccionan as obras-, a imprevisibilidade é un feito. "Só miramos que non sexa primeira novela, e fuxir dos best sellers", di Margarita Prado, que preside o comité de selección de obra en castelán e lingua estranxeira -María do Carmo Ríos Panisse encárgase do galego-, asesorada por Luís Alonso Girgado e José Sánchez Reboredo. En xeral, continúa, "profesores e alumnos non adoitamos coincidir". Non se pensaba que o Ensaio sobre a cegueira -lido en castelán- de Saramago fose accesible para eles, e foino. A práctica contradí tópicos: "Uns rapaces len moito, outros nada. Tampouco creo que nós leramos tanto á súa idade".

Os mozos tamén defenden o seu padal. Javier Cereijo, estudante de Física, votou por Kafka en la orilla, de Murakami, na 13ª edición, para obras publicadas en 2006. "As outras [de Banville e Nooteboom] eran máis clásicas. A de Murakami era diferente, cun toque oriental". Teresa Vilas, hoxe en Xornalismo, escolleu Tres segundos de memoria, de Diego Ameixeiras, no apartado de galego do mesmo ano. Gañou, oito a dous, O club da calceta, de María Reimóndez. "O premio reflicte o gusto da xuventude", di. E repara no afortunado percorrido d'O club da calceta...: "Parece que non nos trabucamos". O salto dos San Clemente, agora, pasaría por integrar a institutos españois e europeos. As traducións serían de ida e volta.