Escoitar na Galicia borrosa

Galicia é unha xente e un territorio. Mais é tamén un tecido de sons. Unha realidade acústica. Unha inmensa mestura polifónica que constitúe un rumor. O rumor galego. Cal é a verdadeira banda sonora arestora? Mesmo o que semella ruído, barullo, ten unha orixe e unha determinación formal. E os tipos de silencio (que equivalen aos "límites") resultan ser sons fundamentais para interpretar o que está a pasar.

Non é casualidade que unha das organizacións máis interesantes das xurdidas nos últimos tempos en Galicia é a chamada Escoitar.org. Preséntase como "unha porta aberta para construír a representación aural do país", segundo leo nunha magnífica reportaxe de Marga Tojo, en Galicia hoxe. Esta organización do Escoitar está formada por especialistas, xente nova moi competente, universitaria, que está a rexistrar non só o dicir das xentes ou as voces animais senón tamén o falar das cousas todas. Cada recanto dun mar ou dun río ten a súa voz, como é diferente o son de cada campá ou das diferentes árbores abaneadas polo mesmo vento. O símbolo de Escoitar é unha escultórica orella que acompaña ao equipo como icona nos lugares de traballo.

O SERVIZO DO ESCOITAR

Ter unha orella máis grande ca outra era, disque, a marca fisionómica do Escoita.

Trátase dunha das figuras máis simpáticas e suxestivas da antropoloxía mariñeira, adornada por Cunqueiro. O Escoita era aquel home de mar que tiña o don de entender os rumores, a linguaxe do vento, o chiar das aves, o chirlo en morse das ondas, as telegrafías das correntes e o rosmar críptico das furnas. O Escoita era un traductor do mar. Un mediador. Co conxunto de sinais podía avisar dun temporal ou dun período de bonanza. Eu aínda atopei algún deses mariñeiros con radar, mais non se deixou medir as orellas.

-Vaillas medir ao conselleiro!

O conselleiro de Pesca era daquela Enrique López Veiga, bo orelleiro, pero que daquela andaba obsesionado co frautista de Hammelin e non oía o mar. É dicir, a xente.

Os gobernos deberían ter en activo un servizo de Escoitas. Un departamento do Escoitar. Por suposto, non hai que confundir o Escoita co moderno asesor de imaxe ou spin doctor. O asesor acaba sendo un alter ego do gobernante. Retroaliméntase. Chega un intre en que se aforran complicacións o un ao outro. Cálanse as verdades. Deixan de oílas.

O BIPARTITO E O BIPOLAR

En que se nota que lle está a fallar a Escoita a este goberno?

O que une a un goberno de dous e un relato común. Cada quen ten a súa propia lenda, mais o relato, na práctica de goberno, ten que ser común. Un relato popular, dirixido á xente, comprensíbel. O proceso da coalición ten sido bastante razoábel, mais nos últimos tempos ten habido unha deriva bipolar. Unha cousa é o bipartidismo e outra a esquizofrenia. Que ninguén se engane. En cada liorta, perden dous. Canto máis nimia sexa a causa da crise, máis danosa será, como ocorre cos púxiles que abrazados castigan os cadrís.

A sociedade é consciente de que este goberno se atopou con herdos diabólicos. A maldición da Cidade da Cultura e a chantaxe catastral da planta de gas en Mugardos. Só con coraxe, proxectos e relatos comúns pode saír airoso o bipartito. Mais hai outros erros de Escoita inexplicábeis. Non hai relato que sosteña o Plus dos 15.000 euros para altos cargos e funcionarios nunha sociedade onde para unha maioría onde esa cantidade equivale a todo un salario anual. Trátase de algo moralmente insostíbel. E algo que non é explicábel dende a ética, non pode ter tampouco un sentido práctico. En Galicia non só hai que cambiar o futuro, senón cambiar o pasado. Esa prebenda do Plus dos 15.000 fede a pasado. A corporativismo de Antigo Réxime. Hai unha saída que reforzaría a dimensión moral do cambio en Galicia. O anuncio público da anulación desa medida, máis propia dun réxime de faccións que de partidos que defenden os intereses xerais.

O bipartito vai durar, mais pode acabar como un principio ou como un final. Como un fracaso irreversíbel ou como rexo alicerce da redención galega. Pode facer fuxir á xente nova cara a unha estrondosa abstención ou pode reavivar a esperanza. O que é imprescindíbel é desenvolver o don da Escoita.

A DECEPCIÓN E A ESPERANZA

Pasemos agora a oír o son dun reloxo de parede. É un reloxo de pesadelo. Anda e non ten agullas.

A historia adopta ás veces a miraxe dun reloxo que anda sen agullas. Non vemos a hora, mais escoitamos o mecanismo. Esa situación tan inquietante. Ouvimos os dentes da engranaxe. Aquilo móvese, si, mais non sabemos se está en hora. Que hora é? Pois é unha hora borrosa! O goberno está borroso. A opinión está borrosa. O cambio respondeu a unha chamada social de claridade. Unha revolta contra o suicidio colectivo. O cambio político foi un levedo do pobo. Fronte o cinismo e o sectarismo, prevaleceu o sentido da hora dos electores. Así que o bipartito, ou a coalición, respondeu a un estrelampo natural. A unha necesidade do país e non a unha renovación de burocracias. Mesmo como natural no fondo aceptou o relevo a dereita, caída nun estado "requeimado e sitibundo", máis que borroso, como dicía Pondal dalgúns lugares estremeiros.

Galicia borrrosa, de Santiago Lamas, é o título dun dos máis esplendentes ensaios endexamais escritos sobre este país. Foi publicado hai tres anos polo Seminario de Estudos Galegos. É un extraordinario informe dalguén que ten o don da Escoita. Da man de Lamas, xefe do Servizo de Psiquiatría de Complexo Hospitalario de Ourense, vén agora outro luminoso volume, Ferrín e outras historias (Edicións do Castro) que en realidade contén tres obras que engaiolan como voces fondas que chegan dun corpo aberto.

De lobos, homes e lobishomes é o título do último ensaio que, ante un asunto de aparenza tópica, o caso de Romasanta, lévanos por carreiros e congostras mentais sorprendentes. Viaxe pola xeografía, a vida e as implicacións da arte é a que facemos seguindo a Hugo Pratt e a súa heroica criatura, Corto Maltés. E logo vén Volverse contra si, que trata das mortes por propia man. É o primeiro chanzo, mais eu leo do revés. Así que ao remate atopo a cita inicial, que é un estrelampo de Florentino López Cuevillas: "Pero a pesar diso, a pesar da súa vocación suicida, Galicia seguiu vivindo..." En versión abreviada de Martin Luther King: A decepción é limitada, mais a esperanza, infinita.