O país dos vasos comunicantes

Esta é a terra da auga, o país dos mil ríos e tamén, no que toca á cultura, o dos vasos comunicantes. Hai un século, cando aquí non daba abrollado a reivindicación da identidade, foi na emigración onde se forxaron os símbolos propios e de onde saían os cartos para facer escolas. Nos anos que precederon á II República, aquela semente ultramarina comezou a dar froito aquí, ata que a intelixencia foi arrasada a sangue e lume, e sementados de sal os campos nos que se cultivaba. O que deu sobrevivido trasladouse outra vez a América e alí prendeu ata que puido ser transplantado de novo na terra de orixe. Desde hai 20 anos, a Galicia territorial é quen se encarga de bombear a actividade cultural. A finais dos pasados anos 90, despois dunha década desa proxección normalizada, o galego máis coñecido no mundo era Julio Iglesias, seguido de Camilo José Cela, segundo unha enquisa da Xunta.

"A cultura ten que ser o instrumento máis eficaz para proxectar a nosa imaxe no mundo"

"As linguas non se miden polo número de falantes e dificultades para promocionarse"

"O papel do castelán é o deses ciclistas que van abrindo paso e tirando dos demais"

Non é máis ca unha anécdota. A sondaxe, sen entrar na súa fiabilidade estatística, estaba probablemente deseñada para xustificar a designación do cantante como embaixador e os honorarios correspondentes. Nas respostas inducidas non deberían figurar candidatos de semellante orixe galega como o actor Martin Sheen ou o músico Manu Chao. E desde logo, non é comparable a potencia de fogo promocional de CBS Sony coa do Goberno galego. Tan certo é que, desde os comezos da autonomía, a promoción cultural no exterior foi unha preocupación constante como que foron os propios creadores os que se procuraron o éxito portas afora, desde Milladoiro a Siniestro Total, desde Manuel Rivas a Suso de Toro e desde Paco Leiro a Menchu Lamas.

"A cultura ten que ser a nosa denominación de orixe, o instrumento máis eficaz para proxectar a nosa imaxe no mundo, e as comunidades galegas no exterior deben ser destinatarias dunha oferta cultural que vaia máis alá do paternalismo e do carácter asistencial con que viña actuando a Administración", define Luís Bará, director xeral de Promoción Cultural, os obxectivos que se marca o Goberno galego.

A efectos prácticos, logros como o de Cataluña, ser país invitado na feira do libro de Francfort, "non se conseguen da noite para a mañá", recoñecen no departamento que dirixe Ánxela Bugallo. Galicia si será o país protagonista da edición 2008 da feira do libro de La Habana, anuncian na Consellería de Cultura, ó tempo que salientan o feito de que, por vez primeira, a música galega participou cun stand propio nunha feira internacional de referencia como o Midem. Tamén o cómic galego está tendo presencia como tal, alén das figuras que acadaron o prestixio internacional por si mesmas, como Miguelanxo Prado ou Das Pastoras (que estes días expón en París).

A outra pata da difusión exterior son os Centros de Estudios Galegos, uns 40, case todos dotados de lectorados, e que están radicados nas universidades dunha ducia de países, de Finlandia a Australia. Dependen da Secretaría Xeral de Política Lingüística, que ademais de centrarse na mellora das condicións de traballo -sempre un tanto precario- dos lectorados, o ano pasado asinou un convenio co Instituto Cervantes para usar a súa rede de centros n a promoción da cultura e do idioma de Galicia. "Na promoción das culturas de España, o papel do castelán é o deses ciclistas que van abrindo paso e tirando dos demais", asegura o director do Cervantes, o escritor coruñés César Antonio Molina, que aboliu a norma non escrita, pero ferreamente aplicada, de que o Instituto non difundía outra cultura ca feita en español. "As linguas non se miden polo número de falantes, e dificultades para promocionarse tamén as ten o holandés ou o húngaro", asegura Molina.

"Os problemas son a falta de planificación e de medios", analiza Xabier Cid, lector na Universidade de Stirling (Escocia). "Estou a 40 quilómetros de Glasgow, un dos escaparates do pop, pero non podo organizar concertos de grupos galegos. Tampouco nos coordinamos coa programación que pode facer a Consellería de Cultura. Todo está a expensas do entusiasmo persoal", considera Cid. "Eu agora fago performances, e digo sempre que son galego. É a miña aportación", afirma o escritor Xelís de Toro, que logo de rematar o seu labor como lector sigue residindo no Reino Unido.

Concentrar esa dispersión de esforzos, institucionais e mesmo persoais, é o papel reservado ó Instituto Rosalía de Castro, o organismo de difusión exterior que figuraba tanto nos programas electorais de socialistas e nacionalistas como no pacto do goberno que asinaron para facerse cargo da Xunta. As dúas partes recoñecen, sen embargo, que non será nesta lexislatura.