Euskaldunen agindutako lurra?

Estatu Batuetara herri eta kultur ezberdinetako pertsona ugari joan zen bizitza berri baten bila, gehienetan pobrezia edota Justiziatik ihes egiten. Euskal Herritik ere asko izan ziren dolarreko herrira heldu zirenak. Zenbait ikerketen arabera, egun, 50.000-100.000 biztanle inguruk euskal jatorria dute. Hasiera batean, euren erroak ukatzera behartu zituzten eta herri hartako ohiturak eta hizkuntza ikasi behar zituzten. Hala ere, 50. hamarkadaren azken urteetan, Estatu Batuetako eremu urriko kulturak beraien nortasunaz ohartu ziren, harro-harro euren jatorriak bilatu eta defendatu zituztelarik. Guzti hori, ingelesez hitz egin eta idatzi arren, eta, azken batean, haien buruak Estatubatuartzat izan arren. Ildo honetan, garai hartako literatura da fenomeno horren isla ikusteko egon daitekeen tresnarik nabarmenena.

Abiapuntu horrekin, David Río Raigadas EHUko Filologia Ingeleseko irakasleak idazle euskal-amerikarrak eta euren idazlanak ikertu ditu. Urteen poderioz, euskal nortasunak bizitako tirabirak eta, mendebaldeko muga horretan, izandako moldaketa eta harremanak ezagutzea izan da bere nahia.

Bi aro

David Río irakaslearen ustez, Estatu Batuetako "euskal" gaiari buruzko literaturaz hitz egiterakoan, bi aro ezberdin kontuan hartu behar ditugu. Batetik, euskaldunen kopurua adierazgarria den lekuetan (mendebaldean batez ere), western motako eleberrietan agertzen dira. Bigarren mailakoa da beraien presentzia eta oso irudi estereotipatua dute. Gainera, bidaiari estatubatuarrek egiten dituzten lanak daude, "bidai literatura" delakoa. Euskal Herriaren giroa jasotzen duen Ernest Hemingway-en Jaia eleberria sartuko litzateke lehenengo multzo honetan.

Bigarren aroa, aldiz, Robert Laxalt idazle, kazetari eta irakaslearekin hasten da, 1957ko Sweet Promised Land liburuarekin, hain zuzen. Idazlan horri esker, euskal emigranteen irudia hobetzen hasten da eta estatubatuarrek euskaldunengan geroz eta interes handiagoa erakusten dute.

Ordurarte, "euskaldunek ez zuten begirune handirik jaso Iparramerikako gizartearengandik", dio Ríok. "Euskaldunak ez ziren asko kopuru aldetik eta, artzainak izanik, posizio soziala ez zen egokiena", gaineratzen du. "Erreputazio txarra zuten, behizainek larreak kentzea leporatzen baitzieten".

Ikerketa aberasteko, Río Laxalt berarekin mintzo zen, lehen eskuko azalpenak izateko. Laxaltek garai hartako egoera era honetan azaltzen du: "Ez dut gogoratzen indarkeriazko diskriminazio saiakerarik, nahiz eta Iparramerikar batzuek gurekin oso atseginak ez izan".

Garai hartan, argitaletxeak merkatu eta ekonomiaren irizpideekin mugitzen zirenez, euskaldun ezezagun edota gorrotagarriei buruzko liburu bat argitaratzeko lanak ez ziren oso errazak. Hala ere, liburua saldu ondoren, arrakasta handia lortu zuen. Euskal eta euskal jatorririk ez zuten emigrante askok Laxalten liburua erosi zuten, eta The New York Times edota The National Geographic komunikabideek kritika onak idatzi zituzten. Laxaltek berak harrera onaren zergatiak ez direla inoiz oso argirik izan aitortu arren, bi arrazoi nagusi ematen ditu. Alde batetik, irakurleek Sweet Promised Land ez zuten euskal emigranteei buruzko liburu soil bat bezala jaso, orokorrean Iparramerikako etorkinei buruz hitz egiten zuen lan bat bezala baizik. Bestalde, liburua benetakoa dela esan daiteke, idazlearen aitaren bizitza kontatzen baitu.

Laxalten arrakasta eta harrera ikusi ondoren, beste idazle batzuek (artzainak, batik bat) euren esperientziak kontatzen dituzte. Gainera, azken urte hauetan, hirugarren belaunaldiko idazleak agertzen hasi dira, Monique Laxalt Urza -Robert Laxalten alaba- edo Frank Bergon azpimarragarrienak izanik. Idazle horiek, euskal-amerikarrak sentitzen direnez eta Iparramerikako gizartean guztiz integratuta daudenez, ez dituzte dagoeneko artzainei buruzko istorio tipikoak kontatzen.

David Ríoren aburuz, "ez da boom literario bat, baina, aldi berean, ez dira bakarrik Laxalten lanak topa daitezkeenak. Ezin da ukatu idazle guzti horien meritu artistikoa eta literarioa".