Jon Juaristi Idazlea "Dogmatismorik gabe arrazoiak aztertzea izan dut asmo"

Jon Juaristi idazlearen liburuek eztabaida sortzen dute. Egileak, ordea, beste itxura bat ematen du: lasaia, abegikorra. Sacra Némesis bere azken liburuari buruz hitz egiten ari izan ginen artean izaera desberdineko pertsonak hurbildu ziren agurtzera: gazte intsumisoa, traje eta gorbatadun gizon heldua, kontserbatzailea itxuraz, gazte judua... Denentzako izan zuen orduan elkarrizketa lasaia Jon Juaristik. Liburua izan genuen mintzagai, eta helburuez eta asmoez luze jardun genuen. Elkarrizketa hau euskaraz egin genuen, Jon Juaristiren euskara patxadatsuan. Juaristik Arestiren garaietan ikasi zuen euskara, euskaldun berria da, baina oraindik jarraitzen du euskarazko klasikoen orrialde batzuk egunero-egunero irakurriz. Astiro mintzo da, pentsatzen duena ongi hausnartuko balu bezala. Arestiren garaiko euskara hartatik geratu zaizkio molde berezi batzuk, gaur egun zaharkituak, bitxiegiak aurkituko genituzkeenak. Noiz edo noiz hizketaldian zalantzan egonaldia egiten badu ere, zehatza eta zuzena, batzuetan zuzenegia, mintzatzen saiatzen da, euskararen gustua ahoan erabiliko balu bezala ardo on baten gisan.

Bere azken liburuaren kritikak erdaraz heltzen ari diren, baina euskarazkoak agertu ez diren momentuan hitz egiten dugu bere azken liburuaz. Bizirik diren abertzaleen pentsakizunari buruzko liburua denez, mingarria suertatuko dela pentsatzen duenik ere bada. Liburuak hiru-lau hari -batzuetan ez ongiegi josiak- agertzen ditu: abertzaletasun eta erlijioaren arteko loturaren hariak hasten badu saiakera, gerora idazlearen ardura sublimearen kontzeptuak gure bizitzan duen eraginaz arduratu da. Saioaren azken kapituluak idazlearen ezezkotasuna adierazten du, gauzak dauden bezala jarraituz gero Juaristiren iritzia egoeraren aurka agertuko litzateke.

Hara eta hona lotura handirik gabe dabilen untziaren gisakoa izan zen elkarrizketa bizia.

Galdera. Sacra Némesis zure liburuan, azken kapitulua iruditzen zait garrantzi handikoa, liburuaren teorizazioa eskaintzen baituzu bertan. Hasiko al ginateke bertatik?

Erantzuna. Azken kapitulua eredu ezkor baten garapena da. Eredu baikorrak posible dira, baina nire lana ez da izan eredu baikorrak garatzea. Orain ikusten ditudan joerarik ezkorrenak azpimarratzea izan da lana eta ikustea zer gertatuko den kasurik txarrenean. Beste alde batetik, badago argudio erretorikoa, nire ustez, euskal nazionalismoan historian zehar teknika bat nagusitu da: galera eszenifikatzea irabazpena lortzeko. Azken finean, hauxe da: nire burua nazionalismo historikoaren tokian kokatzea eta diskurtso biktimista bat adieraztea. Ikusi nahi nuen zer gertatuko litzatekeen besteok diskurtso biktimista hori hartzen baldin bagenuen. Kapitulu horretan, gainera, Cruise O"Brien-i omenaldia dago. O"Brien-ek bere Las voces ancestrales liburuan "eredu gaiztoa" deitzen duen eredua hartzen du. Eta horrelako zerbait egin nahi nuen: aztertu zer gertatuko litzatekeen gure artean dauden zenbait joera aurrera egiten badute, epe labur batean.

G. Liburu honek gainean izango du behin eta berriro aurrekoarekin konparaketa. Hala ere, niri bigarren hau sendoagoa iruditzen zait, analisia gertutik jarraitu da eta ez dago aurrekoan zegoen joera arina. Bucle-a narrazioarekin loturik ikusten dut, hemen teoriak toki handiagoa duela iruditzen zait. Hasieran noski badago narrazio bat, gero metafora gisa erabiliko dena, baina hortik aurrera testu kritikako liburua iruditu zait...

E. Generoari so eginik, genero difuso baten aurrean gaude, ez da entsegu huts bat, ez da oroimen liburu bat ere. Ez zait inporta zer den.

G. Kontua da ezarritako azpitituluan aurrekoaren jarraipen gisa aurkezten dutela liburua, eta, nire ustez, tonu aldaketa nabaria dela.

E. Nik beste azpititulu bat pentsatu nuen: Erlijioa eta nazionalismoa Euskal Herrian. Baina O"Brien-i egindako omenaldia esplizituegia gertatuko zen.

G. Lehenengo liburua argitaratu ondoren, han erabilitako iturriak eman dituzu ezagutzera, Espainian argitaratu dira, eta agerian jarri dituzu: hain zuzen ere Ignatieff-en El honor del guerrero eta O"Brien-en aipaturiko Las voces ancestrales.

E. Bai, gainera Ignatieff-en beste liburu bat gerra etnikoei buruz. Baina influentziak asko izan dira, dudarik gabe. Eta denak garbi aitortu ditut liburuan.

G. Isaiah Berlinek askotan aipatu zuen berak ahalegin serioa egiten zuela bere moduan pentsatzen ez zutenak ulertzeko, eta iruditzen zait ahalegin hori kontutan izan dela liburuaren ikuspuntu nagusi gisa.

E. Liburuan badago idazle bati buruz azterketa sakona. Hitzaurrean, O"Brieni egindako gutunean, Burke-ri buruzko bere lana oinarri gisa aitortzen dut. Burke-ren aurka aurre-iritzi guztiak nituen. New York-en hasi nintzen Burke-ren lanak sistematikoki irakurtzen. Eta harrituta geratu nintzen, batez ere Irlandari eta Indiari buruzko artikuluak irakurri ondoren. Benetan, interesatzen zaidana izan da imaginazio abertzaleak nola funtzionatzen duen aztertzea. Eta zentzu honetan Burke-k sublimeari buruz idatzitakoa baliogarria gertatu zitzaidan. Eta baita ere Burke-z Berlin-ek idatzitakoa. Berlin nire maisu gisa aitortu dut beti. Liburuan badago pentsakizun bat, eta pentsakizun hori Berlin-ekiko zorduna da. Baina kontutan hartu dut ere O"Brien-ek Burke-ri buruz idatzitako biografia.

G. Jon Juaristik idatzi behar ditu bere memoriak, noiz edo noiz?

E. Ez dakit idatziko ditudan ala ez. Ez dakit. Beti egunkariak idatzi ditut, oharrak hartu, dokumentuak gorde eta kontserbatu ditut. Baina oroimen liburu bat egiterakoan, ez dakit nahikoa den kanpoko gertaeren sarea lotzea, interpretazioa da beharrezkoen. Sánchez Ferlosio idazleak esaten zuen oroitzapenak bazuela alde estatikoa, baina oroimena bizirik zela. Oroimenak une desberdinetan erasotzen ditu oroitzapenak eta haien zentzua aldatu. Baina memoriak idazteko orduan, gure belaunaldiaren problema zein da? Munduak ez du koherentzia handirik, zeren pausu ideologi handiak eman ditugu, gure bizitza-baldintzak asko aldatu zaizkigu. Eta gure arteko bakoitza sujetu anitza da, eta oso zaila da batasuna ematea horrelako sujetu bati oroimen liburu batean.

G. Adiskideak liburuaren azken kapituluarekin haserretu zaizkizu, zure adiskide ez direnak badirudi azken kapitulura heldu baino lehenago haserretu direla... Aniztasuna aipatu duzunez, esango nuke gai zarela zugandik urrun dagoen pentsakizuna aztertzeko, onartzen ez dugunarekin elkarrizketa hasteko.

E. Elkarrizketa hori enpatikoa da. Edozein pentsamolde kritikatzeko enpatia apur bat lortu behar duzu pentsamoldearekin eta bestearen arrazoiak ulertu: bestea bere hartan, bere "bestekotasunean", bere mismidad-ean geratzen bazara ez zoaz inora, galdera ez da produktiboa, eta orduan zentzu honetan Berlin-ek asko erakutsiko digu. Berlin etengabe ari da elkarrizketan. Bera liberala izanik, eta elkarrizketak erromantikoekin eta erreakzionarioekin mantentzen du: Burke-ren kasua izango litzateke, adibide. Elkarrizketa horren bidez zenbait klabe ezezagunak aurkitzen ditu. Hori interesatzen zait: ez bakarrik besteekin elkarrizketa egitea, baizik eta besteen artean, besteen arteko eztabaidak, hau da nazionalismoaren historian zehar gertatutakoak ikustea eta norberaren arrazoiak ikusi eta garbi azaldu. Adibidez, Monzón eta Lezo de Urraztietaren artean gertatu zen eztabaidaz aritzea. Eta ez da arrazoia nork duen erabakitzeko, dogmatismorik gabe bakoitzaren arrazoiak hor jartzea jendeak ondorioak atera ditzan.