Contra o ceo de Galicia

Cheguei cuns visitantes americanos á Torre de Hércules e estaba pechada. O patrimonio da Humanidade, inaccesíbel. Disque até cambiaron a pechadura, para que non poidan entrar os traballadores nin as ánimas lendarias que alí pasaban noite. Eu contáralle no camiño aos viaxeiros que dende o balcón da lanterna vese ás veces Irlanda, a verde Eirín. Vese cos ollos ou coa imaxinación. E eles ían ben dispostos, ilusionados por subir os 234 chanzos que levan da Historia ao Mito. Mais axiña tivemos que aterrar, e descer do Mito á Historia, nun Déficit de Marco Incomparábel. Isto é o que chama unha Rebaixa Histórica.

A Torre de Hércules, o Faro de Breogán, sempre foi un signo de luz. Como unha estrela na beiramar, a loitar contra a escuridade, contra as tebras. Alguén dixo que os pobos sen lendas morren de frío. E a lenda di que este espazo do Monte Alto foi onde se librou a primeira batalla contra o caciquismo, onde foi derrotado o tirano Xerión. O caso é que o faro en funcionamento máis antigo do mundo está a ser a metáfora dun irse a luz. Dun tempo de apagar. Os seus lampos emiten un SOS de seu.

Nada se dixo da incineradora antes das municipais. Logo apareceu como un milagre

O monumento máis visitado de Galicia, xunto coa catedral de Santiago, está agora fechado coa desculpa dunhas pequenas obras. Os 13 traballadores da Torre están a vivir a síndrome de Xerión. Ninguén os quere recibir. Como se non existisen, como se fosen eles mesmos parte dunha lenda esvaecida, nautas desaparecidos en Avalón ou Brandán. Algúns levan 16 anos nese labor, dende a apertura xeral ao público en 1996. E nunca se pechou, mesmo cando hai dous anos se procedeu a un novo revestimento. Os postos de traballo sempre foron subrogados, e pasaron por alí catro empresas como concesionarias da xestión. Mais ninguén se compromete a cumprir ese mínimo cando se reabra o monumento. Sexa quen sexa o culpábel histórico, hai unha administración pública, un consorcio de turismo municipal, que ten a chave do cadeado. A escala, estamos a falar dunha icona que identifica esta parte do mundo, de gran proxección internacional. Non creo que os traballadores da Eiffel ou da Estatua da Liberdade estean sometidos a esta doutrina turística do shock, a este estrés monumental.

Así que o faro da luz é agora símbolo e metáfora do apagamento. Hai omnipresente un medio ambiente de rebaixas, de liquidación e peche. Mesmo de incineración. A crise serve para xustificar todo, tamén o absurdo de o gran "proxecto estratéxico" dos últimos tempos en Galicia sexa a posta en marcha dunha nova e xigantesca incineradora de residuos no concello do Irixo, nunha bisbarra central, o país de Cusanca, entre a Terra do Deza e o Ribeiro.

Nada se dixo antes das municipais. Logo presentouse como o gran milagre económico. O maná era a merda, dispensando. Merda tóxica. O lixo, cando se queima, non desaparece. Non se converte en "vapor de auga", como di o alcalde e temerario científico por libre, Manuel Penedo, XXV anos xa de paz no Irixo. Cando chegou a alcalde eran 5.000 habitantes. Agora, 1.800. E os críticos din que ser serán os últimos mohicanos, mais non queren morrer incinerados.

Mais esta historia vai alén do local. Tratándose de incineración a gran escala, hai unhas raras circunstancias polas que daría para unha boa teleserie na TVG en clave de xénero negro.

A idea, ao primeiro, sería facer a Sogama do sur. En realidade, a Springfield galega, se preferimos a linguaxe máis esclarecedora dos Simpson. Unha gran planta de recollida de lixo, que utilizará como método principal de tratamento a queima. Inclúe tamén un gran vertedoiro ou depósito de monstros. Vai abranguer un territorio, en principio, de 60.000 metros cadrados. Nos cálculos fálase de 300.000 toneladas de lixo por ano. E a grande contrapartida que ofrece a autoridade municipal, que está a actuar na práctica como voceiro da empresa e altofalante da Xunta a un tempo, é a de 280 postos de traballo.

"Contaminar algo contaminará", recoñece en público Manuel Penedo. Mais é a única concesión que fai. Cos postos de traballo por diante, trata de esmagar unha oposición cívica que o sorprendeu e descolocou polo seu activismo e magnitude. E pola participación da mocidade resistente, na que podemos incluír ao cura don Antonio, que aos 80 anos segue a promover proxectos cooperativos incardinados na Rede Natura. Nada de quimeras, senón modelos de produción agraria e gandeira. Esforzos laboriosos de verdadeiros emprendedores, esteos dunha economía humana e sostíbel.

A cifra barallada de 280 postos de traballo non semella arbitraria. Unha iniciativa empresarial, se é de 250 postos de traballo, recibe da Administración autonómica a consideración de "proxecto estratéxico". A verdadeira avantaxe, neste caso, é que a empresa Estela Eólica (a segunda beneficiada no concurso eólico do Goberno conservador, e con procedencia de Castela-León), vai poder salvar sen atrancos todos os trámites medioambientais. Curioso paradoxo. Unha empresa que ten por razón unha enerxía renovábel, alternativa, limpa, como é o vento galego, vaise ver beneficiada, sen necesidade de concurso público, coa xestión totalmente privada dunha incineradora do lixo que recollen os servizos públicos dos concellos. E ademais poderá importar lixo, de tal xeito que o negocio pode ser infindo.

Trátase dunha tea ben tecida. A araña amarrou en puntos fortes e zurciu o invisíbel. Pero hai cálculos mal feitos, malia todo. A Unión Europea vén de cambiar a súa folla de ruta en materia de tratamento de residuos, primando a reciclaxe e penalizando a incineración. Non é de estrañar. As dez incineradoras en funcionamento en España chimparon 1,7 millóns de toneladas de CO2 e outros gases altamente contaminantes á atmosfera. En Guipuzkoa, a Deputación vén de suspender o proxecto de gran incineradora previsto en Zubieta. O mesmo en Asturias, en Serín.

Non sei se veremos algún día Eirín ou Avalón dende o alto do Faro de Breogán. A min, con ver A Marola, A Gabeira, e As Sisargas xa me enche de boa pintura. O que non quixera ver é unha torre de fume tóxico entre as terra do Deza e o Ribeiro d'Avia. Un "proxecto estratéxico", si, contra o ceo de Galicia.