Os intelectuais e a deconstrución 'total'

Tiñamos un monocultivo forestal. Agora xa temos tamén un monocultivo electoral. Por medio da infografía, poderiamos fundir os dous mapas, o do eucalipto e o do Partido Popular, e chegaríamos a un oleoso e gris cromatismo dominante. De 315 municipios, en 307 produciuse unha maioría da dereita, que en moitos casos superou o 70% dos votos. O monocultivo, de entrada, supón un uniformismo. Por suposto, hai quen o defende como rendíbel e eficaz. Pola contra, a súa expansión acelerada supón unha redución da biodiversidade.

Non pretendo estabelecer un automatismo político-forestal. Cónstame que hai carballos de dereitas, eucaliptos vermellos e unha chea de piñeiros indecisos. Mais, como normal xeral, os monocultivos acaban por acompañar os uns aos outros. Se desaparece a diversidade, existe o perigo de confundir a parte co todo. Pensar que non hai outros cultivos diferentes, compatíbeis. E que a policromía, na natureza e na política, é moito máis interesante, divertida e rendíbel que a monotonía.

O peor que lle podería pasar a Galicia nesta deriva é que fixera as maletas o Espíritu Crítico

Así que a recesión non é só económica. Imos camiño dunha recesión cromática. Imos camiño de que Galicia se mergulle na máis estéril monotonía. Unha cousa ben diferente é a melancolía e outra a monotonía. Hai unha melancolía activa, unha saudade de futuro. A melancolía, cando se vive cunha estrema dor, pode levar a un adeus tráxico, mais a monotonía colectiva xa é vivir na molicie como realidade estabelecida.

Por unha banda, a autolatría do conformismo triunfante e, por outra, o fastío desacougado dos que manteñen aceso o espírito critico.

Fálase moito de novos procesos migratorios, sobre todo da xente moza con estudos cualificados que non encontra aquí ningunha oportunidade. Nesta deriva, o peor que lle podería pasar a Galicia é que fixera as maletas o Espírito Crítico. E algúns síntomas preocupantes hai. Non sei como interpretar o retorno de Siniestro Total. Haiche moita ironía no título: Galicia, the land of opportunity.

Para min que ese é un aviso do Espírito Crítico. Cando empeza con esas retrancas, é que está pensando en liscar. Xa anuncian os de Siniestro que o deste traballo, no trinta aniversario, é "unha deconstrución do repertorio". Velaí a palabra histórica. Deste tempo dirán os libros: "No primeiro cuarto do século XXI, Galicia viviu un período de intensa deconstrución en todos os eidos. Así, o Goberno autonómico deconstruíu a autonomía, sendo moi aplaudida a súa non-xestión. [...] Mesmo o grupo máis emblemático, Siniestro Total, procedeu á deconstrución do seu repertorio. Foi a deconstrución Total".

O que estes días ocorreu en Santiago co antigo cine Yago, pois é un exemplo claro do proceso expulsatorio que a xente moza e critica, ese dobre pecado, está a vivir no país da Triste Monotonía. Era un grupo construtivista. O local levaba anos abandonado. E entón entraron alí con obras de teatro, música, monicreques, danza, cinema, monólogos cómicos... En cidades como Berlin estes mozos e mozas serían ben recibidos (como os novos músicos de Bremen en tempo de crise), pois alí hai políticas de acollida para a xente moza e está moi penalizado o peche prolongado de espazos culturais, aínda que sexan privados. Mais aquí o único discurso que veu do poder foi o de demonizalos e anunciar que sobre eles caería "todo o peso da lei". Ah, non, non se faría iso, todo "o peso da lei" contra outros infractores. Mais levar a bandeira da cultura é poñer en cuestión o novo réxime da Triste Monotonía. Por iso, os okupas do Yago non foron desaloxados. Foron, tamén eles, deconstruídos.

Ese é o dilema no que se atopan, en realidade, o que chamamos intelectuais, non sen certa ironía. Porque esa función estalou, está feita cachizas para ben e para mal. Dende a filosofía, a literatura, as artes, as pólas todas do coñecemento e a creación, a intervención crítica que aínda alenta non é para construír ou nutrir utopías senón para poñer freo á deconstrución do urdido de humanidade que a intelixencia e a sensibilidade foron tecendo. A tarefa crítica non sería esa ilusión ilusa (os soños da razón producen monstros) de pretender soerguer mundos perfectos, senón de non permitir a derrota do núcleo humano, o levedo libertario: a cultura do Porqué. Dicía Sócrates: "O grado sumo do saber é contemplar o porqué".

Durante o xuízo, no que a principal acusación era perverter a mocidade, os acusadores preguntaron a Sócrates cal era o castigo que el pensaba debería serlle aplicado e respondeu con ironía: "Coido que debedes aloxarme, a expensas da cidade, no mellor edificio de Atenas e atender todas as miñas necesidades".

Dixéronlle que non fixera bromas, pero el continuou poñéndoos en ridículo con esa ironía. El daba longos paseos na hora da comida e preguntado pola causa, dixo: "Carezo de cociñeiro e de fortuna dabondo para procurarme grandes luxos na mesa, por iso, xa que non podo aderezala con especies e manxares, pois recorrín a unha excelente salsa dos pobres...".

-E cal é esa salsa?

-A fame -contestou Sócrates.

Dicía Miguel Torga, que era ao seu xeito socrático, que "o primeiro compromiso do escritor é escribir". E logo engadía: "Mais has de saber que todo o que escribes compromete". En Galicia hai unha longa tradición de compromiso nese dobre sentido. É a calidade da obra, da escrita, do pronunciamento, a que eleva a calidade do compromiso. Por iso ten habido moitos erros, á marxe da intención.

Ese partido socrático dos Porqués tivo en Galicia momentos mellores e intres frouxos, mais nunca se perdeu o elo. Houbo un tempo, en 1936, cando foi aprobado o primeiro Estatuto de Autonomía, en que por moi pouco Galicia non tivo o que hoxe chamaríamos un Goberno de intelectuais. É unha ficción ucrónica e non podemos tirar conclusións. Mais non creo que un Goberno presidido por Castelao e con xente a carón da calidade humana, intelectual e profesional de Alexandre Bóveda, Luis Tobío, Valentín Paz Andrade, Bibiano Osorio-Tafall ou Xohán Casal fora ser un Goberno calquera.

Hai moito falabarato afeito a mofa do intelectual. Tamén é certo que o menosprezo procede ás veces do que se supón campo amigo, e non falo de ironía senón de queime en efixie. Hai cómpre dicir: "corpo a terra que veñen os meus". Canta xente da mellor madeira non foi queimada nos últimos anos no eido do que podemos denominar, en sentido amplo, esquerda e galeguismo?

Hai que frear a deconstrución, si. Empezando pola da propia casa.