"Ser coñecido é máis importante que a lingua que empregas"

É unha escritora que pode reivindicar ao mesmo tempo o ensino en galego e entrar na polémica de que os autores en castelán están menos valorados en Galicia. Luisa Castro (Foz, 1966) non publica un libro en galego desde 1988, e mesmo pensa que quizais non volva facelo, pero si é o idioma de todas as súas colaboracións na prensa de Galicia. Así que Melancolía de sofá (Edicións Xerais), que onte presentou en Santiago, é o sucedáneo do que poden botar man os nostálxicos da escrita de Baleas e baleas. Son os artigos -menos un- que Luisa Castro escribiu en La Voz de Galicia de 2000 a 2006, recén retornada a Galicia, a xeito de impresións nun tempo de entrenovelas. Un tempo similar ao que atravesa hoxe, que ela considera de cambio e de experimentación, no que precisa encherse de experiencias vitais que concretar na próxima narración.

"A min a actualidade abrúmame, e non me inspira nada"

"A mestura de literatura e nacionalismo trae estafa creativa"

"Os políticos non poden xogar co ensino, e menos co do galego"

"O castelán proporcionoume unha distancia con certas cousas"

Pregunta. Como naceu Melancolía de sofá?

Resposta. Acababa de vir, e sempre que chegas a un sitio parece que se che espertan os sentidos, que se che abre un mundo de novas formas de expresión. Pasaron xa anos desde que escribín eses artigos, pero sempre me atopei moi ben con eles, e penso que teñen un ton atemporal que fai que podan ser lidos igual hoxe que mañá. Son impresións, máis ca opinións. Eu non me vexo moito escribindo artigos de opinión. Fáiseme difícil ter unha opinión hoxe e mantela mañá, cando cada día as cousas cambian. E por outra parte, quen son eu para sentar opinión? Son o punto de vista dunha persoa concreta nunhas circunstancias concretas, desde a miña condición de muller, con dous fillos, e a maneira en como lle afecta á vida cotiá. Eu non teño capacidade de escritura fóra da miña onda de acción, nin quero tela. Soamente podo escribir desde esa perspectiva, do que me toca de cerca, e desde o sosego que só che proporciona o teu sofá.

P. O do sofá enténdese, pero por qué a melancolía?

R. Acababa de publicar Viajes con mi padre e non aparecía facilmente outra novela, porque a escritura vén ou non vén, independentemente de que traballes, e pode pasar tempo ata que un tema te atrapa. Ese tempo é duro de levar, e de aí a melancolía, o mono, porque escribir é unha droga moi dura, que provoca unha necesidade case fisiolóxica, e a literatura non a tes sempre que a precisas. Curiosamente eses artigos servíronme de ponte entre Viajes e La segunda mujer, atopei neles o ton para escribila.

P. Que leva aos escritores, que escriben para si, a publicar en prensa, á exposición a todos?

R. Escribir na prensa é algo que fixen desde os 20 anos, e pasei por todos os galegos, e do ABC a EL PAIS, pasando por El Mundo. Son unha saltimbanqui da prensa, algo do que estou moi orgullosa. Facer columnas vai a contrapé da dinámica do escritor, pero tamén pode ser unha oportunidade de facer a columna desde o teu lugar de escritor, sen renunciar á liberdade do ser individual que un é. A prensa permíteme focalizar, atopar relampos de luz que son pistas para a creación.

P. Tamén é ter que escribir haxa inspiración ou non, algo que contar ou nada.

R. Hai unha necesidade de comunicar a túa visión do mundo, e a prensa é algo inmediato, chegar a un lector máis amplo que o da literatura. Hai dous tipos de escritores: os que teñen vocación e de- sexo de incidir na dinámica política e social e outros que tomamos esa incidencia con distancia, humor e escepticismo, e estes artigos son un exemplo diso que eu non chamo xornalismo, senón columna literaria, que é un xénero en extinción, porque agora a todos os escritores nos piden que nos posicionemos politicamente e falemos da actualidade. A min abrúmame, e non me inspira nada. Do que necesito falar é do que me doe aquí dentro, e se os demais poden atopar claves nas que recoñecerse e sentirse confortados ou acompañados, para min esa é a función da escritura.

P. Así e todo, algúns artigos resultaron polémicos.

R. Si, pero con toda a boa vontade do mundo, o que pasa é que escribir desde a intimidade radical lévate a camiños nos que atopas ao personaxe que está dentro de ti, e que non se autocensura. Son dos que máis orgullosa estou.

P. Hai un que tivo especial repercusión, no que mencionaba a Manuel Rivas e Suso de Toro.

R. Si, doeume moito o que pasou con ese artigo. Sentoulles moi mal e non era a miña intención. Falando dun encontro de escritores, saíume un artigo divertido, pero tamén serio, porque me parece absurdo ese contrapoñer a literatura galega á castelá que facemos os autores que estamos aquí e compartimos as mesmas claves. Os autores en galego que transcenden en España ou no estranxeiro, como Rivas ou De Toro, fano grazas aos medios en castelán e á protección das institucións españolas, e isto é máis importante para un escritor que a lingua que emprega. Son coñecidos porque forman parte do sistema literario español, e os galegos que escribimos en castelán non estamos apoiados aquí.

P. Pero para que os coñezan fóra de Galicia, os que escriben en galego teñen que pasar un filtro a maiores dos que escriben en castelán, o de ser traducidos.

R. Non me refiro tanto ao apoio material, senón a unha cuestión moral. Escoller unha lingua ou outra non ten por que conlevar un plus de eticidade ou de valor. E moito menos te lexitima para representar a todo un pobo. Iso pasou na literatura galega con moita frecuencia, pasou co Prestige. A literatura está por riba desas circunstancias, e cando se confunde creación e política é un espanto. Nas literaturas que se fan en catalán, en galego e en éuscaro puido chegar a ser un problema que os autores estivesen determinados a seguir unha liña política concreta. A mestura de literatura e nacionalismo levada ás súas últimas consecuencias só trae estafa creativa, presión sociolóxica e censura para os demais, que é o peor. Disto ten moita culpa a Universidade e os supostos centros de poder político e cultural, onde case nunca se enteran de nada. Os que menos culpa teñen son os autores, pero a autocrítica é necesaria.

P. Pensa que escoller un idioma supón ser adscrito a unha opción política?

R. Non, cada un elixe o seu camiño. O que si creo é que non debe de ser fácil para alguén que teña o galego como lingua propia e lingua de escritura ademais, preservar a súa autoría por riba de todo. Un escritor é a representación da liberdade individual, e debe de ser difícil conservar ese espazo propio cando se escribe nunha lingua como o galego, que desde o Rexurdimento é lingua de reivindicación social e dun pobo.

P. Vostede fíxoo algunha vez.

R. Fíxeno e non sei se o volverei facer. Escribo os artigos de prensa en galego porque é a miña lingua natural e gozo facéndoo. sería moi artificioso facelo en castelán. Sen embargo, como poeta e como narradora fíxenme en castelán, que non é a miña lingua materna, pero que me proporcionou unha distancia con respecto a certas cousas. É asumir que a literatura é un xogo, un espello, e que a identidade non ten relevancia neste asunto, por iso escribimos, porque non sabemos quen somos, e se somos alguén é porque podemos tamén ser outro. E isto non é unha receita para que a xente deixe de escribir en galego.

P. Providence, o artigo en El Progreso co que ganou estes días o premio Puro Cora, é unha reivindicación do ensino do galego, e tamén o foi o seu discurso na entrega, no que estaba Feijóo.

R. Estaba nunha universidade de verán en Boston, e fíxeno alí, coincidindo coa primeira manifestación contra o novo decreto do galego, á que non podía asistir. Os políticos non poden xogar co ensino, e menos co do galego, e andalo modificando cada vez que hai un cambio de goberno. É moi importante que os nosos rapaces e os que somos galegofalantes teñamos asegurados os nosos dereitos. A sociedade na que vivimos ten dous idiomas que teñen que respectarse e apoiarse entre eles. O ensino é o lugar onde os nenos aprenden a noción de respecto, se instrúen no código dos outros, e se non queremos que esta sexa unha sociedade dividida, os nenos deben estar preparados para saber eses idiomas, e relacionarse neles en igualdade.