O segredo da 'nova narrativa'

Unha parte esencial da modernidade literaria do país construíuse con galegos perplexos en Islandia, Madrid ou Nova York, filosofía ao servizo do relato e unha gran sincronía cos debates conceptuais da época. Saen, adoito paseando, lavapratos cosmopolitas, ingleses ultranacionalistas ou eternos paisanos. Podería ser unha redución comercial da obra de Camilo González Suárez-Llanos (Sarria, 1931), Camilo Gonsar na escrita. "É a vontade de facer literatura moderna en galego", sintetiza Xosé Luís Franco Grande. Ao tempo, unha das primeiras tentativas de tracexar un discurso sobre a identidade -tamén a galega- desde o pensamento.

Galaxia prevé lanzar en outubro a reedición conxunta dos relatos de Lonxe de nós e dentro (1961), con sete engádegas posteriores, e Arredor do non (1995). Despois han vir Desfeita (1983) e Cara a Times Square (1980). A recente reedición de Como calquera outro día (1962) e a visibilidade da súa última novela, A noite da aurora (2003), permitirán o acceso por xunto ao corpus literario do autor sarriano.

"Representa a vontade de facer literatura moderna en galego"

"Xogou un pouco a ser unha especie de escritor secreto, pero iso é parte da súa propia concepción da autoría", di o poeta e crítico Manuel Forcadela. Nin oculto nin maldito, afortunadamente, malia afastarse do ruído e das fotos. Tampouco é ese o seu papel dentro do que Varela Jácome chamou Nova Narrativa Galega (NNG), primeiro intento de renovación técnica e temática da literatura despois da guerra. Os primeiros en facelo foron Gonzalo Rodríguez Mourullo, Ferrín e Gonsar. "Había que demostrar que a literatura e o idioma podían ser parte do movemento da cultura nova", di Mourullo, iniciador da nova xeira en Nasce unha árbore (1954) e, sobre todo, Memorias de Tains (1956). "A obra de Camilo é fundamental para entendermos iso".

Tamén para Ferrín, que debuta como narrador ao pouco (Percival e outras historias, 1958). O ourensán remarca o talento de Gonsar para dar conta da época: "Ese tipo de personaxes peripatéticos que camiñan moito pero nunca se aclaran son propios de moitas novelas do século XX; non están tan idiotizados os personaxes de Camilo coma os de Camus, pero nos dous casos responden á actitude dunha xeración".

"Non era como agora, que a xente manda os fillos ao estranxeiro só a estudar", engade María Xosé Queizán. "Eu cheguei a París en 1961 e non o podía crer, pero todos marchamos cunha man diante e outra detrás". Gonsar igual, sequera ao principio. O tamén académico Franco Grande atribúelle anos "máis ou menos bohemios" -entre Sarria e Londres, onde traballou pola mantenta- antes de marchar a ensinar lingua e cultura españolas á Universidade de Syracuse, por intermedio do profesor Ramón Martínez López e de Ramón Piñeiro.

A independencia de Gonsar é tamén a da maioría dos escritores vencellados á NNG, lonxe de ser unha unidade xeracional. Joyce, Kafka, Faulkner, as sagas nórdicas ou o existencialismo francés armaban tópicas compartidas, pero Gonsar -que chegou a aprender noruegués para ler mellor a Knut Hamsun- ía un pouco por libre.

"Unha vez escoiteille a Baroja falar mal de todos os escritores franceses agás Julien Green, e pensei que sería interesante", di con certa rexouba. O nouveau roman, ensaiado nomeadamente por Ferrín (Arrabaldo do norte) ou a Queizán d'A orella no buraco, parécelle "moi pesado".

O propio Ferrín destaca o ton e a forma "únicas" dalgúns microrrelatos de Arredor do non (en xogo co Arredor de si de Otero), entre a narración, o retallo e a reflexión. A ironía ultrapasa, a un tempo, a claustrofobia de Madame Bovary, o "problema dos nacionalismos periféricos" (Autoentrevista) e as aventuras gástricas de Céline nos baños públicos de Nova York.

"Foi un intento por facer unha narrativa menos erudita e máis lexible", resume Gonsar, en referencia á novela fundacional de Otero. Loubado nada máis empezar polos novos, pero tamén por Risco e Del Riego, o autor recorda moita paralaxe entre Lugo e Madrid, onde acabou Filosofía por libre: "Comparando a mentalidade de Pimentel ou Celestino Fernández de la Vega con aquilo... Eu en Madrid nunca oín falar de Heidegger".