Aprender para convivir

Hai uns anos fun convidado a dar cursos sobre cultura galega na Universidade de Anveres. Isto deume azo para coñecer aquela cidade e tamén un pouco de Flandres, unha rexión que abrangue a metade setentrional de Bélxica. Anveres (Antuerpe en galego mariñeiro) é unha urbe moi fermosa, pero é tamén unha das capitais europeas da extrema dereita nacionalista, así que entrei en contacto co tecido social onde aniña a besta moura. Despois de cinco anos sucesivos a visitala, decidín que nunca máis ía tripar as súas rúas. Verase o por que.

Xenofobia en Flandres

Despois de cinco anos a visitala, decidín que nunca máis ía tripar as rúas da xenófoba Anveres Madrid disponse a competir con Anveres como capital europea da nova dereita nacionalista

Polo que vin, a clase media de Antuerpe pégase unha vida de sete estalos: mansións espléndidas, viños escolleitos, esquí na Suíza... A pesar diso, un non para de escoitar queixas sobre os emigrantes, que son vistos como parásitos que zugan sen vagar do estado, e contemplados como unha ameaza constante. O medo ao estranxeiro é obsesivo, ata o punto de que eu cheguei a preguntarme polo equilibrio mental dalgunha persoa que me aseguraba que ela e a súa luxosa vivenda eran permanentemente asediadas por delincuentes magrebís, ao tempo que recoñecía que nunca tivera un mal encontro. De máis a máis, os frecuentes comentarios de tipo racista tornan incómodas moitas conversas.

Así e todo, foi un incidente concreto o que me decidiu a non voltar a Flandres. Para chegar a Anveres, eu viaxaba de avión a Bruxelas, e despois collía un autobús, pero a miña última viaxe cadrou cunha folga xeral do transporte público. Non me quedou outra que alugar un taxi, cuxo condutor resultou ser un exilado político de Irán que me advertiu que sabía ir a Antuerpe, pero descoñecía as rúas da propia cidade. Unha vez que chegamos, vin que lles pedía a outros condutores que lle indicasen como chegar ao meu hotel. Pero de alí a un pouco decateime de que o home se puña cada vez máis nervioso, ata que me confesou que non conseguía que ninguén lle explicase. Morto de vergoña, preguntoume se me defendía en inglés (el só falaba francés) e, visto que si, me pregou que preguntase eu, a ver se tiña a sorte de que me fixesen caso.

A situación era kafkiana: tiven baixar varias veces do coche para interrogar a calquera viandante que pasaba por alí, e a xente facía coma quen que non me vía. O taxista explicoume que o seu problema era que o recoñecían como "árabe" e o meu que debía ter aspecto sudamericano. Ao final, batemos cunha parada de taxis e un motorista (como din no Brasil) estranxeiro explicounos amablemente como chegar ao raio do hotel. No mesmo intre xurei non tornar.

Intolerancia lingüística

Un dos principais alimentos daquel ambiente adoecido foi e é o histórico conflito lingüístico entre a comunidade de fala flamenga (modalidade do neerlandés ou holandés falada en Flandres), e a de fala francesa, radicada na Valonia, a rexión meridional de Bélxica. Ata o século XX o idioma de prestixio e de cultura en todas aquelas terras era o segundo, ao tempo que o sur era a rexión máis rica e poderosa. Case desde a mesma fundación do estado belga, no século XIX, os flamengos comezaron a reivindicar o seu idioma ante o desprezo dos valóns, que, imbuídos da grandeur parisina, só pola forza foron recoñecendo dereitos lingüísticos aos veciños do norte, ata que na segunda metade do século XX mudaron as tornas e Flandres virou a rexión máis puxante do país.

A convivencia entre as dúas comunidades tornouse cada vez máis difícil, e como consecuencia optouse por unha solución de estrito monolingüismo: a única lingua oficial en Valonia é o francés, mentres que en Flandres só é oficial o neerlandés, só Bruxelas é oficialmente bilingüe. As dúas comunidades ignóranse mutuamente, de maneira que resulta case unha aldraxe falar francés en Antuerpe (de aí que o taxista me aconsellase o inglés), non menos do que proferir o flamengo en Liexa. Os fachendosos francófonos refugan como unha humillación aprender o burdo patois flamengo, mentres estes degustan unha especie de vendetta do novo rico ostentando non entender o francés.

Velaí como, intransixencia por intransixencia, a ignorancia en materia lingüística se pode converter nunha virtude pública. E velaí como os conflitos lingüísticos se poden volver un gorentoso caldo cultivo para a xenofobia, e, polo mesmo, para a extrema dereita. Pobre Bélxica, malpocado Anveres!

Un manifesto a prol da ignorancia

Vai camiño España de converterse nunha Bélxica ao cadrado? É de desexar que non, aínda que non será por falta de ganas de diversos sectores de diferente pelaxe. Non son os únicos, pero non se pode negar o inmenso contributo que neste senso están a realizar determinados intelectuais, medios de comunicación e partidos políticos de expresión castelán. A última achega dunha serie que se vai facendo interminable é o alegato a favor da protección legal da ignorancia das linguas "cooficiais", promovido por unha lucida nómina de persoeiros ata agora coñecidos máis ben como intelectuais, pero que haberá que comezar a tratar directamente como políticos metidos en fariña ata o pescozo, e por certo con mañas ben arteiras.

Non me vou deter nunha glosa demorada do Manifiesto por la lengua común, que contén descoidos de expresión e incongruencias conceptuais que deberan avergoñar a algúns dos seus primeiros asinantes: sabían vostedes que "el castellano goza del deber constitucional de ser conocido"? En substancia, o que se postula é que os cidadáns españois, polo mesmo feito de séreno, teñen dereito a non aprender as linguas chamadas cooficiais, pero gozan do deber de saberen o castelán. Unha proposta deste estilo xa espreitou na campaña electoral, cando o Partido Popular, seguramente premido pola competencia da líder emerxente do novo nacionalismo español (quen será?), anunciou que promovería unha Lei de Defensa do Español que garantiría a opción para a aprendizaxe en castelán en todo o territorio español.

Quo vadis, Madrid?

Xa daquela sinalamos que, con independencia da valoración que mereza, esta proposta chocaba frontalmente coa legalidade, pois nin o goberno español nin as Cortes teñen competencia para aprobar unha norma tal. Os líderes do flamante partido nacionalista español, que de mexebos non teñen un cabelo, tomaron nota da inviabilidade xurídica desa pretensión e decidiron, para amolarnos a nosoutros e de paso rabuñarlle votos á competencia, promover unha campaña que ten como obxectivo reclamar unha modificación da Constitución e de varios Estatutos de autonomía. Persiste a dúbida de se seguirán a alardear de baluartes da Constitución, ou se o patriotismo constitucional pasou de moda.

Sexa como for, uns e outros levan camiño de atopar un eficaz substituto "democrático" á terapia franquista para facer antipático o castelán, pero sobre todo están prontos a encirrar demagoxicamente a proverbial ignorancia e os prexuízos contra as "outras" linguas españolas fondamente arraigados (e nunca pedagoxicamente abordados) en grandes sectores da poboación castelán falante, rexamente monolingüe.

Entrementres, Madrid disponse a competir con Anveres como capital europea da nova dereita nacionalista, co protagonismo duns medios de comunicación doentes de poder e co beneplácito dun sector desnortado da súa intelectualidade. Víndeo ver á porta da vila!