O alquimista da luz e do tempo

É un dos creadores galegos que son, pero non dos que están. Polo menos non dos que están en todas partes. Manuel Vilariño é un artista cunha imaxe latente, exactamente igual que o papel fotográfico xa exposto, que precisa dun reactivo para mostrala. Os últimos feitos que sacaron a súa obra á luz pública foron a súa presenza no pavillón de España na 52ª Bienal de Venecia e, inmediatamente, o Premio Nacional, o máximo galardón oficial para un fotógrafo.

Pero entre eses flashes, Vilariño é como os seus animais totémicos, "a tartaruga ou o orizo cacho", un refuxiado en si mesmo. "Hai que vivir na intemperie, na soidade. Teño todo o tempo do mundo para perdelo", sentencia. E igual as súas creacións. Instantánea non é sinónimo de foto. Ás moi estudiadas e intelectualizadas composicións que caracterizan a súa obra, o que en castelán se chaman "naturalezas muertas", acáelles máis ben a denominación inglesa still life: aínda con vida. A súa ollada consiste en suspender ou refundir o tempo.

Nos arredores da súa casa logrou configurar unha micropaisaxe

"Non me vou volver tolo. Seguirei aquí. Son profundamente galego"

"Para fotografar tes que ter unha sucesión de emocións", di Vilariño, que ten comparado o seu labor co de "desbrozar un carreiro no bosque". "Ahora se ha ido a vivir a un bosque", rezaba estes días unha reseña madrileña. É raro que non botaran man do evidente recurso do druída. Bergondiño, concello de Bergondo, non é exactamente un bosque senón un anaco aínda non domesticado das aforas da Coruña. Entre os castiñeiros que conservou e os bidueiros e faias que plantou, Vilariño conseguiu afastar visualmente a marea verde-gris dos eucaliptos e configurar unha micropaisaxe que á conservadora de fotografía do Reina Sofía, Catherine Coleman, lle recordou, a pasada fin de semana, á de Connecticut.

No medio, cunha orientación norte-sur, "coma un barco", unha casa deseñada por outro Premio Nacional, o arquitecto Manuel Gallego. Éntrase polo sur, pola cociña, no medio hai unha mesa para tomar algo ou traballar, e no que sería a ponte do barco, un ventanal sobre o que se divisa a ría de Ares e ó fondo, Ferrol. "Gústame moito a luz do norte". A do norte, e tamén a do crepúsculo, e a auroral. "Para min, sempre hai luz bastante para facer fotografías", asegura.Séntase de costas á ventá para que o visitante aproveite as últimas raiolas. Como se fose un espectáculo preparado, un refacho de vento barre as follas amarelas das faias e, sincronizados, dous corvos pousan na herba.

A ponte do barco-casa é o estudio. Hai un carriño cheo de obxectos e ferragachos, unha caixa de froita con tizóns queimados, o esqueleto dunha tartaruga contra o vidro, como asexando... e dúas cámaras montadas, de gran formato. Unha Hasselblad e unha Sinar de placas. Tamén un aparato de música ("estou integrando elementos musicais"). No piso superior, aberto á planta baixa como nas vellas casas de aldea, máis estancias de traballo. Ordenadores, un chinero cheo de cámaras analóxicas, penso, e no fondo, o laboratorio, no que se pode revelar en branco e negro ata formatos de 110x110 centímetros. Remexe para procurar unha foto: unha caveira presidida por un fungo deses que medran na madeira, e que semella un tumor. Será a súa resposta á petición que fixo o Ministerio de Cultura a 40 creadores para que aportasen unha reflexión sobre a arte. "Non sei se lles parecerá algo forte", di mirando para o cranio, que parece sorrir. "A arte, antes que comunicación é incomunicación, xurde dela, como dicía José Ángel Valente", comenta.

En realidade, o rapaz que estudiou bioloxía, bioquímica e hispánicas, viviu na India e nos Estados Unidos, e fixo todo o posible para non ser profesor, o que quería era expresar aquela sensación de plenitude que o marcou de neno na serra do Forgoselo, na casa dos avós, entre San Sadurniño e A Capela. "Os animais tatuados no granito, o gravitar das aguias nas correntes térmicas, e a noite inzada de estrelas, que me explicaba un tío meu". Ademais da poesía, escolleu a fotografía por economía de medios. "Vía ós meus amigos cineastas, pendentes sempre de axudas e subvencións, e a min chegábame cun folio ou unha cámara. A pintura parecíame que tiña moito de marketing".

Agora os focos non o van deslumbrar. Sabe que Venecia lle dará máis presenza internacional e que o premio estimulará ós coleccionistas en España. "Non me vou volver tolo e ir a todos os sitios. Vou seguir aquí". Entre otras cousas porque, malia que nos comezos sempre lle dicían que o que facía non tiña nada que ver con Galicia, el considérase "un tipo profundamente galego". "Os galegos temos unha diferencia substancial cos demais: sempre temos a posibilidade do exilio, interior ou exterior".