Errepikapena
Ez dago tragediarik errepikapenik gabe. Ezta komediarik ere, jakina. Bizitzarik ere ez dago, ordea; errepikapen hutsa baita. Tragedia eta komedia hunkigarriak bazaizkigu, bizitzarekin duten loturagatik da, besterik gabe. Bizitza maitagarria bazaigu, tragediarekin lehian dabilelako da, tragediarekin lehian edo komediaren mugan, gorago edo beherago. Ez zaigu ezezaguna; ezagunegia zaigu. Errepikapena da bizitzaren funtsa. Eta oroimena da errepikapena badela gogorarazten diguna. Gauza gutxi behar ditugu oroimenaren makina abian ipintzeko: uda hasierako giro nahasi hau, zuhaitzen malura, egunaren distira iluntzen eta arretzen hasia, piztu berri den suaren ke usaina, doinu bat etengabe burmuinetako bazterrak txikitu nahian. Musika dugu, batez ere, ezagutu ez dugun, baina ezagututa bezala bizi dugun, iraganera eramaten gaituena. Nahikoa zaigu doinuaren hastapenak entzutea, une batez bederen, denboran ez dagoen denbora guregana etor dadin eta, horrekin batera, milaka sentipen eta gogoeta arrapalada zoroan hurbil daitezen. Ezin jakin egiazkoak ote diren, oroimena eta egia ez baitira oso adiskide izaten. Baina oroimenaren jolas inozo eta kaltegabe horrek, behar bada, sekula izan ez dugun zoriona ekartzen digu orainera. Izan ere, zoriona berez ez da ezer, oroitzapena baizik. Iraganeko kontua. Izan ez zen arren, izan zen bezala bizi dugu, alegia izan ez bezala.
Emakume bat, goizean goiz, kalera ateratzen da etxetik, lanera joateko. Gaur, atzo bezala, etxe aurrean gizon bat dagoela ohartu da. Gizona, berez, ez da ez eder ez itsusi, eta emakumea ez litzateke hartaz ohartuko, egunero etxe aurrean ikusiko ez balu. Emakumeak, ezkondua izaki, ez dio hitz egiten gizonari, ez dio bera han dagoela jakinaraziko lukeen keinurik egiten. Ikusten du gizona eta bere bidetik joaten da, lanera eramango duen autobuseraino. Han, azkeneko ilaran esertzen saiatzen da, leihoaren ondoan. Nahi gabe bezala, ispilu txikia aurrean hartu eta ezpainetako arkatza eskuan, gizonaren tokira begiratzen du. Irribarre egiten du gero, gizona ikusita, eta arkatz gorriaz pintatzen ditu, areago, ezpainak. Egunen batean, ordea, gizona etxe aurrean ez dagoela konturatzen da. Harrituta geratzen da eta bere bidea egiten duen arren, autobuseraino, ez da lasai geratzen, urduri baizik. Korrika sartzen da autobusean, korrika igarotzen da korridoretik barrena, azken aulkiraino. Eta han, ispiluaren trikimailurik gabe, zuzenean begiratzen du gizonak egon behar lukeen tokira. Han ez da inor ez ezer, ez gizonik ez itzalik. Emakumea kezkatzen hasia da. Lantokitik gertu, egunkaria erosiko du eta, ohi ez bezala, barreneko orrialdeetan begiratuko du ea gizonari zerbait gertatu ote zaion jakiteko. Ezer ez du aurkituko, ordea, eta kezka izu bilatuko da harengan, tragediak berarekin dakarren izua, hain zuzen.
Ravelen boleroa errepikapena egin den musika da edo, bestela esanda, tragediaren ikuspegia har dezakeen musika. Behin, irrati batean hizketan zegoelarik, adiskide bati buruzko pasadizoa ekarri zuen gogora. Adiskidea, auzuneko inprentari baten semea, lan txiki eta apur lanetan ohituta zegoen. Txartel txikiak, bere buruari garrantzia eman nahi dionak lagunaren eskuan uzten duen txartel hori bezalakoak, egiten zituen, inprenta txiki batean. Aita hil zitzaion eta inprentako gauzen kontua eginez, gutunazal lodi bat aurkitu zuen, non idatzita baitzegoen: "Ez ireki, arren". Semeak, aitari zor zion begiruneaz, ez zuen ireki. Hilabeteak igaro ziren, ordea, lanaren gainetik noski, eta seme hark gutunazala irekitzea erabaki zuen, badaezpada ere, pentsatuz, lutozko egunak joanak zirela, eta gutunazalak beharbada zerbait garrantzitsua zeukala gordeta. Ireki zuen, beraz, eta aurkitutakoak zur eta lur utzi zuen. Ehunka txartel txiki zeuden gutunazalaren barruan, ehunka txartel txiki, eta bakoitzean idatzita: "Ez ireki, arren".
Tragediatik komediara tarte txikia dago, zorionetik zoritxarrera dagoen bera. Gure dohatasuna, gure asturugaitza bezala, gauza txikien errepikapenak osatzen du. Zoritxarra ere handitu eta hanpatu egiten da, gure bizitzaren tragedia eta komedia nabarmendu nahian.
