Udazkenaren zain

FELIPE JUARISTIArratsaldean iritsi ginen Zabalagara, artean argia zegoelarik eta ez nolanahikoa, apal eta eroria baizik, eta zelaian barrena ibili ginen gero hango paraje hartan zabalduak, batzuk zutik, etzanda besteak, dauden eskulturak ikusmiratzen. Zerbait du Zabalagak erakargarria. Tontorretik auzo baso hezigaitz bateko zuhaitzen adaburuak ikusten dira, zeru zati bat ere bai, apenas zapi urdinkara bat, beltzera abian. Ezkutuan dago. Sarrerako ateagatik izan ez balitz, aurrera joko genuen, errepide bazterrean gordetzen den altxorra bisitatu gabe. Atea burdinazkoa da eta Berlin du izena. Bidea erakusten du Alemaniako hiriburuko Parlamentuaren atarian jarriko duten pieza erraldoi horrek. Espazioa etxe bihurtu du Chillidak, esan nuen neurekiko, artean oinik atetik harantzago eman gabe. Sartuz geroz, geurea egiten zaigu, etxejabeak gara, baina berehala sumatzen dugu etxe horretan airezkoak direla paretak, eta harrizko hormak, zurezko habeak dituen baserria gela bat besterik ez da, edo kutxa bat bestela, hustu eta bete egin daitekeena, guk geurea hustu eta betetzen dugun bezala, gauza gogaikarri, gorrotozko edo zaharrak begi aurretik kentzeko, berriro maite ditugun objektuak aurrekoen toki berean eskura izateko, nahi ditugunerako. Halaxe da, Chillidak baserrian bere lanik kuttunenak gorde ditu. Ez baitu gure senak agintzen gauzekiko atxikimendu betikoa. Galkorrak dira, kanpo eraginaren eta barne egoeraren arabera. Objektuak, garen sujetutik ikusten baititugu. Udazkenaren zantzurik inon ez oraindik. Sargori zegoen, eta beldur ginen orduak aurrera ahala ez ote zuen berotuko gehiago. Chillidak behin hustu eta gero berriz bete duen baserria eguzki izpi nagiek jotzen zuten. Hantxe, muinoaren gainean, zelaiaren erdian, zuhaitz tantaiek inguratua, zelatari. Espazioa irudigilearen irin lorea da, esan nuen neurekiko. Nola okinak bere lantegian zabaltzen eta estutzen duen, luzatzen eta laburtzen, hala irudigileak espazioa. Noiz edo noiz, errepidetik gurera auto baten soinu gorra iritsi ez balitz, ez zeru eta ez lur geundela pentsatuko genuen.

Natura ere aberatsa da Zabalagan. Koloretan anitza, berdetik hasita berdean amaituz. Zuhaitzetan joria; pagoa, gaztaina, urritza, urkia, ezkia, sagarrondoa, ale on aurkiz apaindua, pinua ere bai tartean ugari antzean. Etxe zabal horretan daude artelanekin batera etxekotuta, zurezko irudiak balira bezala. Chillidak Natura bera paisaje bihurtu du, esan nuen neurekiko. Artista batek, denik eta diziplinarik lasaienean ere, bere irudimenez, bere eskuez, Naturaren ordenamendua aldaraztean, paisajegintza egingo du. Ikuspegi berezia behar da horretarako, begiramen finko eta asmo jakinaz gainera. Artistaren ikuspegiak ematen baitio harri pisudunari, burdina gogorrari, zur bigun eta aldakorrari, artelan izaera, ez itxura soila. Arima, barne zabala.

Txoriak isildu ziren bat-batean, orkestra batek bere pieza amaitzerakoan bezala, eta abiatu ere bai bakoitza bere habiara, zuhaitzaren apaingarri eta artelan izaki hori, eta jaitsi ginen lagunarteko solasaldira. Dena izan zen suabe eta leuna, zelaia bezala, muinoa bezala, zuhaitzen hosto dantza geldia bezala. Apenas zebilen haizerik. Berehala ilundu zuen. Behetik gora begiratu genion baserriari. Ihesi zihoan, nola ontzia olatuetan barrena, edo hori sinestu nuen behintzat, argi-itzalen ispilukerian. Gogora etorri zitzaidan Barojaren ipuin liburu hura, Vidas sombrias hain zuzen, XIX. mendeko azken urtean idatzia. Hango zeruak, ekaitzaren mezulari, hango hodeiak, odolez gorri, ikusi nituen. Egia da mende amaierek ilunera jotzen dutela galgarik gabe, gurean ere.

Debussyk esana zuen Wagnerren musika goizalba izan nahi zuen ilunabar ustela zela. Chillidak ilunabarra goizalba bihurtu du, esan nuen neurekiko. Etsipena golkoan etorriak ginen bere buruaz beste egiteko zorian dagoen Herri estu honetatik Zabalagara, etxe zabalera, non harria ez baita hesi, burdina ez bilur, zura ez zigor. Bonbilak piztu zituzten, eta Bachen pieza alai bat entzun genuen. Nirekin zeudenen aurpegiak ikusi ahal izan nituen nire parean. Haien begiek mende berrian sartuak ginela adierazi zuten.