O surrealista caribeño que pariu Galicia

Ao longo da historia pódense atopar moitos pequenos acontecementos que se converten en fitos para que un artista decida emprender determinado camiño. Pero en poucas ocasións un encontro entre dúas persoas, coma o que tivo lugar na República Dominicana en maio de 1941 entre André Breton e Eugenio Fernández Granell, marcou dun xeito tan importante a traxectoria vital dun creador. Naquel momento Granell era un escritor e xornalista que tivera que fuxir da España franquista e que a partir daquel encontro co gran inspirador do movemento surrealista acabaría por converterse nun dos pintores fundamentais para entender o surrealismo latinoamericano. A vida errante de Granell fixo que aquilo do cidadán do mundosexa máis axeitado ca nunca no seu caso, malia que sempre tivo presente a Galicia na súa longa peregrinaxe polo continente americano. De feito, ao final da súa vida elixiu a Santiago, a cidade na que pasou os seus primeiros anos, para abeirar a sede da fundación que hoxe leva o seu nome.

Granell coñeceu a Breton durante unha entrevista que lle realizou ao escritor francés na escala que este fixo en Ciudad Trujillo, cando vai camiño do exilio en Nueva York. Dende ese momento Granell mergúllase no ideario surrealista e animado tamén pola amizade co pintor cubano Wilfredo Lam compaxina as súas múltiples actividades coa pintura baseada nos postulados do surrealismo. En 1942 participará na súa primeira exposición colectiva en Ciudad Trujillo e un ano máis tarde realizará a súa estrea cunha mostra individual. En 1946 Breton e Granell volven verse en Ciudad Trujillo e dende ese momento ata a morte do poeta surrealista francés en 1966 xa non se interrompería o contacto entre ambos os dous a través de cartas. Trala morte de Breton, Granell escribe á súa viuda, Elisa, unha carta na que lle confesa: “La dicha de haber conocido a André Breton fue el acontecimiento moral más extraordinario de mi vida y nada me ha causado más honda satisfacción que la amistad que tuvo la bondad de dispensarme”. Na ampla colección de obras de arte reunidas por Breton ao longo da súa vida atópanse medio cento de pinturas do propio Eugenio Granell.

Granell foi un membro senlleiro da segunda xeración surrealista

O pintor galego foi, sen dúbida, un dos membros senlleiros da segunda xeración do surrealismo español. A súa obra é única xa que Granell reflectiu nas súas pinturas as diversas influencias que foi recibindo das culturas dos países nos que viviu: República Dominicana, Guatemala, Puerto Rico e Estados Unidos. Nos seus últimos anos volve a España e falece en Madrid no ano 2001. O galerista madrileño Guillermo de Osma, que estudou fondamente a traxectoria de Granell e adquiriu varias obras súas, explica que unha das características fundamentais para entender o pintor galego e a súa independencia, tamén no mundo da arte, o que o levou a se manter afastado dos circuítos comerciais e expoñer as súas obras cos seus amigos. De aí que participase en numerosas mostras co colectivo surrealista que se agrupaba en torno ao propio Breton. Na súa etapa en Nova York si que xa tivo o recoñecemento dalgunha importante galería americana, coma a Bodley, que programou a outros grandes artistas surrealistas coma Max Ernst ou René Magritte.

Outra das cousas que fan de Granell unha figura única no mundo da arte e da cultura é o seu interese por diversas disciplinas. Coma indica a catedrática de Historia da Arte Lucía García Carpi, Granell foi pintor, escultor, músico, escritor, cineasta. No que se refire á pintura, García Carpi sinala que unha vez que Granell elabora o seu estilo xa é imposible confundilo co doutros pintores. “Responde aos principios de metamorfose e cambio do surrealismo pero é un surrealismo diúrno, non mergulla nos sonos coma fan outros artistas. A súa obra é dunha riqueza extraordinaria e creo que a súa importancia vai recoñecerse máis no futuro”, indica a catedrática, quen destaca especialmente da traxectoria de Granell as paisaxes máxicas que pintou nos seus primeiros anos de estadía en Nueva York, a finais dos anos cincuenta. García Carpi considera que a figura de Granell tivo un certo recoñecemento despois da súa volta a España a mediados dos oitenta, malia que o seu traballo foi menos coñecido que o doutros surrealistas españois coma Miró, Dalí ou Oscar Domínguez. “Xunto a Wilfredo Lam, Granell é un dos grandes pintores do surrealismo caribeño”, conclúe a catedrática.

“A súa traxectoria ven marcada por un surrealismo do humor e da fantasía”

Guillermo de Osma coincide en cualificar a Granell coma unha figura do surrealismo cunhas características moi peculiares. O galerista explica que a súa pintura evolucionou dende os riscos primitivistas da época de Guatemala ata á abstracción de finais da década dos cincuenta e a posterior volta á figuración. “É unha pintura que sempre está en continua evolución. A presencia da poesía e da literatura en xeral é unha constante na súa obra. Dáballe moita importancia ao título dos cadros e, de aí, que algúns deles teñan ata tres ou catro liñas”, indica De Osma, quen considera que a figura de Granell aínda non conta co recoñecemento que debería ter en España e pide un maior apoio para a fundación que leva o nome do pintor. “A súa traxectoria vén marcada por un surrealismo do humor e da fantasía”, engade o galerista madrileño.

O exalcalde de Santiago Xerardo Estévez, que coñeceu ben a Granell polos seus encontros para acordar a creación da fundación do artista, sinala que Granell mantivo unha relación con Santiago semellante a doutros creadores coma Valle-Inclán ou Rosalía de Castro: “Por un lado tiñan a necesidade de voltar a Santiago, pero por outra tamén procuran saír da cidade. Quizais o feito de ter recunchos tan belos faga necesario sair dela”. Coma cualidades do seu carácter, Estévez lembra a xenerosidade e a simpatía: “Á idade que tiña cando o coñecín xa perdera a inhibición e iso levabao a dicir sempre o que pensaba. Lembro un encontro que tivo con Manuel Fraga no Auditorio de Galicia. Eu tiña interese en xuntalos e, aínda que ao principio ambos os dous tiñan unha expresión moi seria, acabaron por manter unha animada charla. El sempre tivo un gran cariño pola cidade e acolleu con entusiasmo a idea de ubicar a fundación no Pazo de Bendaña”.

Precisamente este edificio será o epicentro das exposicións e outras actividades que a partires do mes de xuño servirán para celebrar o centenario do artista. É unha lástima que unha figura tan senlleira coma Granell vexa limitada a celebración dos cen anos do seu nacemento á cidade de Santiago. Non hai actividades previstas noutros lugares nos que Granell desenvolveu a súa actividade artística. Quizais o feito de seren case sempre un estranxeiro alí onde se atopou inflúe no feito de que os actos conmemorativos só teñan lugar en Galicia. Tampouco a crise axudou a contar con fondos suficientes para realizar un proxecto que permita dar a coñecer a súa obra nos diversos países nos que residiu. Sen dúbida que unha figura da cultura galega da súa importancia merece unha maior promoción exterior.