A pegada de Eros

Non hai en toda Europa outro poeta que, coma Martín Códax, conte dacabalo entre os séculos XII e XIII como unhas mozas se van bañar ao mar co seu “amigo”. Nin outro autor do tempo de Cunqueiro que poña a un fillo a meterlle a lingua na boca a súa nai, como en O incerto señor don Hamlet. Son só dous exemplos escollidos polo escritor Xosé Luís Méndez Ferrín para refutar a, ao seu ver, estendida lenda urbana sobre o cativo desenvolvemento da literatura erótica en galego. Un estereotipo cuxo obxectivo é, asegura, “o intento de presentar a nosa literatura como atrasada”.

A etiqueta literatura erótica, reflexiona a escritora e profesora María do Cebreiro, puido ser “produtiva mediática e criticamente” a partir dos noventa. Iniciativas como os Contos eróticos de Xerais, o premio Narrativas Quentes de Positivas, o Illas Sisargas, o Máquina de Vapor ou o Ferve a Rede contribuíron a visibilizala. Mais calquera óptica sobre o tema bate co primeiro atranco da dificultade de delimitar o seu obxecto. “Non ten sentido ensaiar unha definición de literatura erótica que teña vixencia desde Platón a Yolanda Castaño”, advirte a autora dos poemas de (nós, as inadaptadas).

Segundo o concepto de xénero erótico que se manexe, a súa presenza xúlgase de modo distinto. A profesora Dolores Vilavedra sinala n’A narrativa galega na fin de século o desenvolvemento serodio da novela erótica. Pero matiza que, vencido o “tabú”, xeneralízase a aparición de escenas de contido erótico. Convida, ademais, a non confundir literatura erótica coa que inclúe algunha descrición do acto sexual. O crítico Francisco Martínez conflúe con ela ao subliñar a demora do asentamento do xénero na narrativa. E propón como explicación a censura franquista. Porén, “a primeira novela erótico-sentimental galega, A modelo de Paco Asorei de Xoán Xesús González, foi publicada no 1933”, lembra.

Ferrín refuta que o desenvolvemento do erotismo en galego sexa cativo

Concorda tamén con Vilavedra ao indicar que, desde os noventa, “o erotismo, sen constituírse en xénero independente, está presente noutros xéneros máis amplos”. Así, identifica “páxinas de intensa sensualidade” en Aventura en Nassau de Bieito Iglesias, Coral de lirios morenos de Xosé Antonio Perozo, Náufragos en terra de Xosé Manuel Martínez Oca, Anel de Mel de Xulio Valcárcel, Carne de can de Isidro Novo, Pensa nao de Anxo Angueira, Fado de princesa de Xosé Ramón Pena, Renacer de Xabier Paz ou Beatum Corpus de César Cunqueiro.

A perspectiva muda se ollamos á poesía. Nas décadas de setenta e oitenta xorden voces como a de Fernán-Vello ou Claudio Rodríguez Fer, quen valora a “presenza relativamente explícita do erotismo na nosa literatura contemporánea: Rosalía, Otero Pedrayo, Cunqueiro, Luz Pozo Garza ou Novoneyra...”. E sostén, a maiores, que “o erotismo segue a ter unha carga libertaria e subversiva contraria a todo poder. Eu mesmo fun censurado por cultivalo”. Nos noventa, desde o Tigres coma cabalos de Xela Arias ata Yolanda Castaño ou o Xosé Vázquez Pintor dos poemas de Rotación violeta, o ronsel do erotismo multiplícase.

Para Solleiro, “o sexo é unha máquina de producir tópicos literarios”

Outra cuestión é a evolución do tratamento desta temática. A escritora e profesora Rexina Vega aprecia na poesía “un salto enorme, sobre todo nos noventa”. Porque, pensa, “aquí foron as mulleres as que racharon coa tendencia a deitar un veo estetizante ou trazar unha elipse sobre as relacións carnais. A pescuda nas compoñentes do desexo, na materialidade do corpo, que está xa na pioneira Queizán e que acada cotas magníficas en Olga Novo ou Emma Pedreira, é unha liña que se enceta nos oitenta e que eclosiona nas dúas últimas décadas”. E subliña especialmente a obra de Susana Moo, escrita en castelán.

En canto á narrativa, opina o escritor Samuel Solleiro, ocorre que “o sexo é unha máquina de producir tópicos literarios”. “A escrita reproduce as experiencias e sensacións que milleiros antes ca min canonizaron”, di. Non hai, así, afirma, na nosa literatura obras comparables a Histoire de l'oeil de Bataille, a Henry Miller ou ao Kosmos de Gombrowicz. Entende, ademais, a erótica como un xénero indisociable da excitación sexual: funcionalidade na que a literatura foi desprazada por “soportes máis eficaces”. Na mesma senda, Vega pensa que “erotismo sen pornografía sería unha sublimación branda e mentireira”, e admite o déficit nas nosas letras da “liña dura” como a da Justine de Sade; ou da pospornografía ao xeito de Diana Junyet, coa súa lectura política.