O Purgatorio e a Cidade da Cultura

Nun relato verídico que lle oín a Ferrín, aparecía un personaxe irlandés que se declaraba "ateo católico". Segundo este home, en Irlanda, malia as aparencias, haber había ateos, o que pasa é que estaban divididos. Uns eran ateos católicos e outros ateos protestantes. Tamén eu me sentín "ateo católico" o outro día, cando se deu a coñecer a noticia de que o papa de Roma declaraba lugar inexistente, ou non-lugar, o Purgatorio.

Xa o anterior pontífice comezara a poñer a proba o meu ateísmo cando quitou do mapa o Inferno. Eu ser sería ateo, mais sempre crin nesa xustiza psicoxeográfica de que enriba estaba o Ceo, o Inferno abaixo e no medio ese inmenso predio das ánimas en pena que era o Purgatorio. Daquela, algo se remexeu nos meus adentros. Talvez era o Decaído (non hai que chamar ao maléfico polo nome) adoecido por perder unha propiedade inmoble. Mais eu penso que, en realidade, o que se revolvía era o católico que vai en min. E que fai un católico sen Inferno? Pois ir tirando. Mais, que fai un católico galego sen Purgatorio?

Levamos máis dunha década discutindo o que é o enigmático alpendre que se ergue no Gaiás

Menos mal que temos a Cidade da Cultura!

Levamos máis dunha década discutindo o que é ou puidera ser o monumental e enigmático alpendre que se ergue en Gaiás, mais agora, por fin, comezamos a ver na espesura. É moi significativo que Bieito XVI anunciase o esvaecemento do Purgatorio tal como o coñecíamos xusto o día en que se inauguraba a primeira fase da Cidade da Cultura. O que se produciu non foi unha desaparición, senón unha translación. A teoloxía tiña máis ou menos claro o que o purgatorio significaba: un proceso de expiación. Mais o que había era un problema de localización. A cuestión catastral. Onde era que o Purgatorio estaba? U-lo Purgatorio?

Dicía Valle-Inclán que Galicia seguía a existir por mor de "poetas soñadores". Eses soñadores sempre viron Galicia como un paraíso a construír. Un paraíso posíbel na terra. De aí que Castelao falase da "cidade xardín", co que amosaba un sentido bíblico e práctico a un tempo. A utopía agrarista en fusión co novo urbanismo humanista que puxo en marcha Ebenezer Howard coa súa obra Tomorrow [Mañá: un paso pacífico cara a unha reforma real]. Ese urbanismo que se levou á práctica, por exemplo, no espazo do Campo de Marte da Coruña, por iniciativa do concelleiro socialista Ramón Maseda, asasinado polo fascismo en 1936.

Lois Pereiro é valorado pola súa poesía, mais tamén escribiu unha novela que apareceu na revista Luzes de Galiza e que está a piques de ser reeditada e será unha descuberta para os novos lectores: Náufragos do paradiso. Velaí a precisión! Esa suma de paraíso e naufraxio.

Mais dende outra perspectiva, a do conservadorismo, Galicia foi vista como un inmenso Purgatorio, poboada por ánimas en pena. Vivas ou mortas, pero en pena. A purificarse eternamente polo auga e o lume. Ese é o espazo que máis se repite na iconografía relixiosa. Poucas veces vemos a representación do paraíso. E se o vemos é como un territorio do pecado. Adán e Eva a tapar as vergoñas, abraiados. Por sorte, o mestre Mateo debía ter moito de soñador e o Pórtico da Gloria, na que están todos os mundos, é unha obra de elevación da ollada que culmina no Xerusalén celeste.

Mais, as cousas como son, a Xerusalén nunca demos chegado. O Coche de Liña da Historia non fixo outra cousa que dar voltas polo Purgatorio. Así que non me estraña que acabemos tendo a sede, o centro. O copyright. Agora entendemos o segredo do Gaiás. Alguén estaba no segredo. O ex conselleiro Pérez Varela, seguro. Pero despois de Carmiña Burana, non ía ir por aí pregoando aos catro ventos: "A Xunta de Galicia vai construír o Purgatorio!".

Haberá quen pense que falo en metáfora. Pois eses que lean A Divina Comedia. Alí, por suposto, cóntase que o Purgatorio ten o xeito dun monte. Cuspidiño ao Gaiás. A gran poesía sempre transmite información básica e profética. E o Dante Alighieri conta nesta obra, cando describe o Purgatorio, mesmo os materiais que vai utilizar Peter Eisenman para a obra: o mármore, a pedra negra (lousa) e a rocha vermella. Sigamos. O Purgatorio, segundo Dante, ten sete ondas, chanzos ou cornixas. Xusto o que deseñou Eisenman. Nesas cornixas o poeta, en compaña de Virxilio, vai encontrando parroquias de xente, con diversas mágoas, dende a soberbia até a preguiza. Aínda que a peor pena do Purgatorio é a chamada Pena de Sentido. Esa é a grande pena da política. As cousas que non teñen sentido.

O problema da Cidade da Cultura non é que estea ben ou que estea mal. Non é que sexa bonita ou fea. Que chame a atención ou que pase máis ben inadvertida. O problema é que ten a Pena de Sentido. É dicir, non ten sentido. O seu sentido agora é a Cousa que Non Ten Sentido. A ver se por aí achamos un sentido.

Á saída do Purgatorio, de Gaiás, Dante pilla a porta do paraíso terrestre, lixeiriño, para Santiago. Esa é a verdadeira cidade da cultura. A Compostela que se ve dende Gaiás, e non ao revés. Alí, Dante sabe que encontrará o Pórtico da Gloria. E á mesmísima Beatriz tomando un café no Derby.