A arte e a morte

"Cando nos volveremos ver? Cando, o sabor terroso dos teus labios, virá rozar de novo a ansiedade do meu espírito? A terra é coma unha refolada de labios mortais. A vida socávanos fronte ao abismo de todos os aloumiños que nos faltaran". As palabras son de Artaud, do libro A arte e a morte, mais poderían ser debuxos escritos coa pulsión vital do desmaio que acomete os corpos transformados de Giseliña, a nova produción do Centro Coreográfico Galego, asinada polo catalán Cisco Aznar. É esta unha aproximación persoal, a través dun imaxinario plástico e decadente, dese ballet clásico que é Giselle, estreada en París en 1841, con libreto de Théophile Gautier e Vernoy de St. Georges e música de Adolphe Adam.

Son varias as cuestións que suscita a obra. Por suposto, o eterno debate sobre a pertinencia das novas adaptacións dos ballets clásicos. Tamén sobre o sentido actual do amor romántico e dese sufrimento exaltado de quen perde o corazón no dramatismo afervoado da dor. E aínda máis, por mor da natureza propia da estética de Aznar, sobre a proposta de recorrer hoxe en día, ao exceso, ao grotesco e deforme propio do expresionismo alemán, que acaba por contaminar en gran parte a sintaxe corporal dos bailaríns, a atmósfera escénica.

Nunha primeira mirada, o que destaca da obra é un xogo no que se fusionan capas de sentidos que veñen da historia da arte, en particular da danza e do cine. Hai nela a dimensión poética dunha narrativa fragmentada, composta por breves unidades de sentido sen estrutura lineal. Hai a afiliación ao contexto dun desenvolvemento cultural en sintonía coa actualidade. A arte consta dunha lóxica de cambio de paradigma da vida a escala mundial, entendido como crise, pero que representa a transformación de mentalidades e económías, nos que creatividade e innovación teñen papel determinante.

Neste contexto percíbense as mudanzas nas tendencias máis actuais da danza. Temos que recuar ata os 70, cando a danza acometeu unha ruptura radical coa tradición académica. Reclamou independencia como arte, distinta do ballet, que permanecía refén dunha ilusión, a reprodución do artificial e da mentira. Rachaba cunha arte que repite a ditadura de normas de composición propias do espectáculo e que traslada ao escenario a perpetuación dunha ditadura da mirada.

Superada esta fase, asistimos ao reequilibrio da dimensión poética da obra coa súa vasta posibilidade de experimentación formal. Rexorde unha ética, de implicación crítica co real, que o cuestiona, que o leva transformado á escena. Tamén se revaloriza o pasado. Esta arte de hoxe reta a artista e espectador a barallar estruturas mentais e a ser parte integrante dun mundo en creación, de forma paralela ao mundo que deixou de estar orientado segundo relación bilateral, entre emisor e receptor. Con todo, a súa orde é máis complexa; é simultaneamente de proximidades e distancia, entre individuos; é colaboradora, en rede, con desdobramentos de construcións de comunidades.

Neste contexto é onde Giseliña resulta pertinente. A súa dimensión poética trasládanos ao amor romántico e ao exceso da morte por amor. A obra representa o expoñente máximo do romanticismo a partir a súa versión primixenia. Propón unha mirada sobre a morte destruíndo unha beleza idealizada, nun ambiente terrorífico mediante a danza das Willis: os espíritos das mozas que morreron virxes e que, conforme á lenda, matan ás noites a calquera home que se achegue.

Canda a versión inaugural, o corpo de baile das Willis retrataba un grupo de mulleres vingativas e desapiadadas, animadas polo odio, en imaxes esmorecidas de corpos pálidos, que provocaron o desmaio de varias persoas do público. Máis tarde tornaron nun adorable e etéreo conxunto de bailarinas que compoñen unha deliciosa pasaxe de danza en grupo.

Neste ambiente sitúase a obra de Aznar. Nese coro grego de corpos deformados que danzan o lamento do abandono e do amor perdido. Agochan detrás dos rostros dramáticos de cera branca a tristeza dun desexo reprimido. E por baixo das saias poden ser homes ou mulleres. O coreógrafo mestura sexos, construíndo un mundo desequilibrado de afectos e de pulsións sexuais, onde a tolemia aparece cun carriño de bebé ou rodando en triciclo. Hai detalles de xogo escénico marabillosos: a abertura, co escenario nu, onde baila unha aparentemente doce Giseliña, que combina a elegancia do clásico coa tenrura do corpo contemporáneo. Está soíña, cando xorden unhas cordas que atravesan a escena en abaneo hipnótico e nebuloso. Despois, son a morte e o absurdo o que se fan presentes.

É a terceira produción do Centro Coreográfico Galego. Reafirma a morte como un tema recorrente para o coreógrafo e tamén un complexo catálogo de referencias, dende a composición coreográfica ao cine, as artes plásticas, a música e a literatura. Unha aposta que sitúa a danza dentro das tendencias máis actuais e relevantes a escala mundial, e que permite identificar unha interesante dinámica creativa e a adhesión do público. Á obra agárdalle un intenso percorrido que permitirá puír os elementos que precisan madurar.