"Dixo o corvo: Nunca Máis"

Vai para seis anos, cando o Nunca Máis, celebrouse o chamado Concerto Expansivo. O mesmo día, á mesma hora, música solidaria e sincronizada en trescentos lugares mundo adiante. Velaí o maior caso histórico de emersión galega. De audíbel visibilidade. Nese escenario global, alternativo, leuse o Manifesto contra o silencio. Dicía un dos anacos: "Emitimos na onda libre dos cans da noite, na alegre radiofonía secreta das sereas e na frecuencia do corvo de Allan Poe que peteira en morse a clave que nos une: Nevermore!".

Non é por saudade conmemorativa que lembro agora aquela festeira treboada. É por Edgar Allan Poe. É polo poema The Raven (O corvo). É por Nevermore. Puiden velo en Baltimore, onde xace o poeta. Baltimore, a grande cidade que tamén sufriu a crise metalúrxica e da construción naval, ten agora sona, entre outras cousas, como escenario da serie televisiva The Wire, que anovou o xénero policial. A vida volveuse moi dura nos seus suburbios. Polo demais, é unha grande cidade universitaria, con varios centros e moita poboación estudantil. Durante todo o ano 2009 vaise celebrar o bicentenario do nacemento de Poe co lema: Quoth the Raven: Nevermore (Dixo o corvo: Nunca Máis).

"Vin o corvo de Poe e souben que era el pola ironía de imitar o son das pingas de chuvia ao caer"

O corvo é un dos poemas máis universais. Recentemente, popularizouno aínda máis unha versión musical de Lou Reed. Envolvente, cativador e opresivo a un tempo, como a Negra sombra de Rosalía. Gusto moito dese anaco no que aparece descrito o mesmo Nevermore, o corvo que toma o nome do seu mesmo retrouso: "Mais o corvo seguía cativando a miña imaxinación e facéndome sorrir; / acheguei unha cadeira con coxíns ante o paxaro, o busto e a porta; / logo, afundíndome no veludo, entregueime a enlazar fantasía tras fantasía, pensando qué quería dicir este ominoso paxaro dunha remota idade, / este lúgubre, esfarrapado, fantasmal, adusto e ominoso paxaro dunha remota idade, ao grallar: Nunca Máis!".

No Baltimore universitario hai unha presenza da cultura galega que está indo a máis e que vai camiño de transcender aos ámbitos culturais desta importante cidade do leste norteamericano e que conta cun millón de habitantes. Na universidade John Hopkins desenvólvese por vez primeira o curso Contemporary Spain through Galician eyes (Unha ollada galega á España contemporánea), que imparte a profesora Isabel Castro. Esta mesma docente, orixinaria de Betanzos, forma parte do departamento de Literatura en Towson University e está a facer unha importante difusión da creación galega. Neste caso non se trata dunha iniciativa a institucións galegas, senón que xurdiu da propia universidade, cun apoio do decano e do departamento de Linguas a un programa de diversidade.

Así que hai estudantes, e amadores da literatura, en Baltimore que non só coñecen ao corvo Nevermore de Allan Poe senón que teñen noticia tamén dos seus parentes poéticos, os "feros corvos do Xallas" de Eduardo Pondal. Penso que eles son os protagonistas dun dos grandes poemas románticos de Galicia, alí onde se funde a natureza co indómito humano:

Feros corvos de Xallas

que vagantes andás,

en salvaxe compaña

sen hoxe nin mañán,

quen puidera ser voso compañeiro

pola granda longal!

E que Jonathan Dunne traduciu ao inglés con logrado panteísmo lingüístico:

Fierce crows of Xallas

who wander far,

in the wilderness,

with no today or tomorrow,

would that I could keep you company

o'er the vast expanse!

Un dos libros máis marabillosos de crianza galega, El simbolismo animal (Ediciones Encuentro, 1996), de Xosé Ramón Mariño Ferro, inclúe unha moi ampla e documentada entrada dedicada ao corvo ou corvus. É sabido que esta nosa ave preferida tivo mala sona e mesmo foi tratada por eruditos da antigüidade como "nuncio da Morte". Mais a cultura popular e outros sabios profundadores dannos unha visión ben máis rica da estirpe de Nevermore e do Xallas.

Así, Eliano escribiu: "O corvo é, ao parecer, a ave de voz máis penetrante e tamén a que posui un máis copioso rexistro de tons, porque, se se lle aprende, pode reproducir a voz humana. Cando está de talante festeiro emite unha determinada voz, cando está serio, outra. E se pon a anunciar as respostas dos deuses, a súa voz asume un ton sagrado e profético". Tamén sinala Eliano que "o corvo prefire imitar o ruído das pingas de chuvia ao caer".

O meu interese literario por esta criatura comezou ben de neno. Sempre estiven engaiolado co corvo de Noé.

A sona levouna toda a pomba. Ela cumpriu a súa misión cando foi enviada para dar as novas do Dioivo, que é ese episodio bíblico no que se nos dá un avance das consecuencias do Quecemento Global. A pomba volveu e pousou a póla de oliveira nas mans do patriarca, sinal de que a gran chea minguaba a as terras emerxían de novo. Mais Noé enviara tamén un corvo. E do corvo non se sabía nada. Pasaba á condición de prófugo. A pomba coa oliveira mesmo acadaría no século XX, por mor de Picasso, a condición de símbolo da Paz. E o corvo? Que faría o corvo cando marchou da Arca? Por que non volveu? Foi un desleal ou fixo ben voando ás ceibas polo descoñecido? Ao saír da misa ou do catecismo, podiamos ver polos eidos de Elviña, onde había aínda bos pombais, as agrupacións de pombas, o seu voar en perfecta formación, civilizado. E xa por Castro, monte arriba, en maior "distancia polar", que diría meu capitán Mourelle, as bandas de corvos da Zapateira, co seu estilo maquis, ese voar co vento e contra el, esa elegancia esfarrapada, esa bohemia celeste.

Para min hai dúas representacións carnais do andar da literatura. Unha é o xeito de andar o vagabundo de Charlot, que non sabe onde vai, mais que si leva un sentido, aínda que sexa inconsciente. É o seu o andar da simultaneidade, os pés como a expresión da dialéctica dos contrarios. Un que pousa na esperanza, outro, na perda. Un que pousa no desexo, e o outro, na derrota. Outro xeito de andar a literatura é o das mulleres que levan cousas enriba da cabeza. Cousas necesarias, básicas. As caravanas das palabras cando manteñen o sentido e transmiten información esencial, e de xeracións en xeracións, para a humanidade.

Mais logo está o voar do corvo. É o xeito de voar a literatura. A pomba de Noé é mensaxeira. Faría ben o seu traballo nun gabinete de prensa. Mais o corvo voou ás ceibas cando perdeu de vista ao controlador señor Noé. Foi á descuberta pola descuberta. Á maneira mística, "penetrou na espesura", nas zonas de misterio, mais dun xeito burlón, sen grandilocuencia, con ironía.

No seu célebre poema, Edgar Allan Poe dinos que o corvo Nevermore é dunha "remota idade". Esa é unha característica de todos os corvos. Que son do tempo da arca de Noé. E os que pintou Van Gogh na neve. Tamén os de Xallas. A estes, que eu calculo en trescentos, puiden coñecelos ben. Agora tiven a sorte de ver a Nevermore, ao corvo de Poe, no outono dos carballos escarlata das grandes fragas que arrodean Baltimore. Souben que era el pola ironía de imitar o son das pingas de chuvia ao caer no día soleado.