O Che, a Virxe e o peixe que ri

Como a Voltaire, e en última instancia, gustaríame pertencer ao partido do riso. Mais hai risos e risos. Talvez o máis suxestivo é o riso misterioso. O do peixe que ri.

Nun compendio de contos tradicionais de Caxemira, Mar de historias como regatos, datado no século XI, aparece o relato do peixe rinte ou o peixe que ri. Nel cóntase que o rei, por celos de velo falar cunha das súas mulleres, ordena matar o brahman. Mais cando a comitiva da execución pasa por diante do mercado, no posto da peixaría un dos peixes brinca e bota a rir ás gargalladas. O rei suspende a execución do sacerdote. Quere saber o porqué daquel riso.

Cheguei ás lendas de Caxemira por mor dun libro tan extraordinario como o peixe rinte. Os Rastros kármicos de Eliot Weinberger. Nel fálase dunha clasificación de xeitos de rir na literatura hindú. Así, atoparíamos os risos da ledicia, da ironía, da malicia, da astucia e do trunfo. E logo o riso sardónico, o enigmático, o fatídico... "Por último, o riso misterioso, como é o caso do peixe que ri".

O goberno local da Coruña vai erixir no porto a maior imaxe do mundo dedicada á Virxe do Carme

Xuro que está aí. O peixe que ri, no medio da ría.

O problema máis grave da baía da Coruña e da ría do Burgo é o da contaminación. En tempos foi un dos grandes almeiros de marisco, mais agora está en suspensión indefinida a extracción. O saneamento desta ría e de todas, xa urbanizadas con maior ou menor intensidade, é un dos grandes desafíos para o futuro de Galicia. Unha tarefa urxentísima, imprescindíbel, complexa, moi custosa, na que teñen que ir da man o Goberno galego e todas as administracións, os concellos, as agrupacións do mar e colectivos veciñais...

Lembro a exclamación dun vello mariñeiro: "Todo o que dá o mar e sen unha pada de esterco!". Non, o mar nin esterco pide. Pero todo é botarlle merda, veña merda. As rías son os ventres máis fecundos dos mares. Ben saneadas, tratadas con mimo, serían un espazo incomparábel de calidade de vida, riqueza e emprego. Están aí, non hai que inventalas. O noso milagre futurista do pan e os peixes. Debería ser a prioridade principal deste país. Tod@s a unha. Mais cos únicos que contamos con seguridade, polo de agora, e co Che Guevara e a Virxe do Carme.

Na beira de Oleiros vaise inaugurar mañá, sábado, 28 de xuño, a maior escultura do mundo fóra de Cuba en homenaxe ao Che Guevara. O seu retrato en oito metros. Mentres tanto, na outra beira, cumprindo un dos mandatos espirituais da época Vázquez, o goberno municipal da Coruña xa ten dados os pasos necesarios para erixir no porto, no Parrote, a maior imaxe do mundo dedicada á Virxe do Carme. Terá 18 metros de altura.

Isto vai ter moitas avantaxes para a navegación marítima e aérea. Xa estou a oír aos pilotos indicar posición: "Navegamos a unha milla náutica do Che Guevara e procedemos a xirar a babor rumbo á Virxe do Carme". E que aliciente para as viaxes turísticas pola ría! A ruta Virxe do Carme-Che Guevara!

Entras na baía da Coruña e tes o neoclasicismo da Torre Hércules, o celtismo das Antas de Paz, o dolmen da Memoria republicana de Díaz Pardo, o pop-art do Che...

Confeso que, verbo da estética, aí si que me teñen en vilo os 18 metros da Virxe. Non por ela, que non ten a culpa, senón polo vazquismo, que é unha das correntes artísticas máis requintadas e ousadas do kitsch. A estatua de María Pita, na praza maior, ten un estraño parecido coa modelo Claudia Schiffer. Eu non vou ter de menos a María Pita, só que a imaxino máis verosímil cun estilo María Casares. A ver que é o que fan coa Virxe do Carme. A nai de Xesús, a muller do carpinteiro, era unha muller do pobo. Unha cigarreira das Atochas. Unha misteira de Castiñeiras. Unha peixeira de Santa Lucía. Unha labradora de Eirís. Unha lavandeira de Elviña. Ou, xa que foi idea do noso embaixador romano, polo menos que se parecera a Ana Magnani en Mamma Roma. Mais xa estou a ver no Parrote a unha Virxe do Carme tipo Carla Bruni e con gafas de sol!

O Che, en certo xeito, tamén ten hoxe para moita xente no planeta un sentido semellante ao relixioso. É unha figura histórica, mais tamén un mito. Encarna unha fe revolucionaria. A do David internacionalista que se enfronta ao Goliat global e que morreu como morreu, sacrificado, loitando na selva boliviana. Hai xente que protesta contra esta estatua e fai ben, se é o que sente. O alcalde de Oleiros, García Seoane, alporízase por iso. E fai mal en cabrearse. Non debería. A crítica e a controversia é parte do seu traballo. E é parte tamén do rastro do Che. Pobre Che se ninguén fóra a levarlle a contraria ao retrato como se un valado da Coca-Cola fose! Eu non sei de ningunha manifestación por un valado publicitario.

O Che pode ser utilizado nun sentido sectario ou pode ser un dos rostros, como Espartaco ou Abraham Lincoln, que encarna a esperanza na historia da humanidade. Neste segundo sentido, senta ben á psicoloxía da paisaxe. É unha imaxe benvida.

Por outra banda, este é o país do Che. O noso che anda pola linguaxe como o chiche da casa, a persoa máis querida. É pronome persoal, mais é tamén o pronome de solidariedade.

O caso é que o Che histórico, o Che Guevara, andou o máis do tempo entre galegos. Hai pouco publicouse un libro con información sorprendente neste sentido. Trátase de Cuba, os galegos e o Che, de Lois Pérez Leira (Bauprés Ediciones, 2008). A comezar polos irmáns Castro, Raúl e Fidel, as principais amizades e colaboradores do círculo eran galegos. Algúns aínda viven, como o seu íntimo Óscar Fernandez Mell, tamén doutor en medicina. O pai de Óscar Fernández emigrara de Bretoña, no concello lugués de Pastoriza. Óscar coñeceu ao Che cando se incorporou como médico guerrilleiro na Serra, con 25 anos de idade. Na biografía do Che de Jon Lee Anderson cóntase como foi o encontro.

De película: "O Che conseguiu un voluntario novo, Oscar Oscarcito Fernández Mell, un médico de 25 anos que acababa de chegar d'A Habana. O Che colleu o volante dun jeep e conduciuno a gran velocidade por un estreito camiño de terra bordeado por precipicios. Advertiu que Oscarcito estaba nervioso e díxolle que non debía de preocuparse, pero agregou:

-Agora mesmo cando cheguemos vou-che contar unha cousa.

Cando chegaron, o Che dixo que era a primeira vez que conducía un automóbil".

Outro grande amigo foi Manuel Piñeiro, coñecido en Sierra Maestra como o comandante Barbarroja. Falecido en accidente en 1998, estaba casado con Marta Harnecker, a socióloga chilena autora do manual de teoría marxista talvez máis difundido e lido no ámbito latinoamericano, o titulado Os conceptos elementais do materialismo histórico. Leira recolle unhas declaracións de Marta nas que conta que coñeceron xuntos o país galego e que puideron visitar Río Bo. Harnecker di: "Manuel era un namorado de Galicia".

Son moitas máis as figuras que andan por este libro. Personaxes de aventura e compromiso. Aí está unha parte da infinda galería dos galegos afoutados, coraxosos, que se rebelaron contra a inxustiza. Como aquel loitador da Patagonia, do que se fala en La Patagonia trágica, compañeiro do Gallego Soto, do que os esbirros que o asasinaran dicían mentres o cubrían de terra:

Puta, que ha sido duro pa morir este gallego'e mierda.