"A Compostela do século XVI fedía"

Até Festina lente, Marcos S. Calveiro (Vigo, 1968) só publicara as súas novelas en coleccións de literatura infantil e xuvenil. "Haberá autores aos que non lles guste publicar en serie xuvenil, que a consideran propia dunha literatura menor", asegura, "pero eu non teño ningún problema, se o editor pensa que é oportuno". Premio Ala Delta con O Carteiro de Karrada; Sari, soñador de mares e Rinocerontes e quimeras completan a súa bibliografía narrativa. Tamén deu ao prelo os poemas de Cartas do terceiro día. "Nunca penso nos lectores", di, "a min ocórreseme unha historia e dependendo das súas propias necesidades vouna construíndo". Para Festina lente, unha expresión latina que o editor veneciano do século XV Aldo Manuncio utilizaba como colofón no seu traballo e que siginifica "bule a modo", Calveiro explora o abrente da Galaxia Gutenberg en Galicia.

"Descubrín unha Galicia descoñecida, para min, na que se valoraba o escrito"

"Os tempos de crise son os máis frutíferos, xorden figuras fantásticas"

"Escribo por pracer, para que o capitán de 15 anos que fun non desapareza"

Pregunta. Por que escolleu os séculos XVI e XVII para desenvolver a novela?

Resposta. A miña idea era facer unha novela histórica ambientada nesa época, quería falar do Santo Oficio e dos libros xulgados e prohibidos pola Inquisición. Xa que o protagonista é un encadernador, Ambrosio Cavaleiro, tamén precisaba imprentas, que entran no país a finais do século XV, a Santiago. Antes eran impresores trashumantes. En principio ía ser un diario en primeira persoa de Cavaleiro, unha nouvelle curtiña, pero ao comezar a documentarme, toleei, quería meter todo. Aí nace a novela como fresco da Compostela da época.

P. Existiu o obradorio da rúa d'Armada, en Santiago, onde traballa Ambrosio Cavaleiro?

R. A rúa d'Armada era unha calella transversal á igrexa de San Bieito, na actual praza de Cervantes, do Campo na época da novela. A igrexa de San Bieito tampouco é a que existe hoxe, había unha igrexa medieval. Pasou como coa catedral, que veu o barroco e modificouse totalmente. Escollín a rúa d'Armada porque me gustou o nome e pola situación, preto do Mercado do Paraíso [actual San Martiño Pinario] e do concello da praza do Campo, un lugar neurálxico.

P. Que hai de específico á hora de escribir novela histórica?

R. Debín ler 200 ou 300 libros. Se algún día me estudan nas facultades [ri], poden ir á fundacion Penzol e pedir os rexistros co meu nome: alí están todos os libros. Pero paseino pipa. Descubrín unha historia de Galicia descoñecida para min, onde se lle daba moito valor á palabra escrita e onde, malia a unha maioría de poboación analfabeta, todo se documentaba e regulamentaba. Chámame moito a atención. O concello de Santiago mesmo lle dicía aos zapateiros como tiñan que facturar os zapatos, o coiro, os tamaños, as calidades... Igual que agora Bruxelas, que o regula todo.

P. A poboación era analfabeta e a imprenta aínda non funcionaba masivamente. Porén, aos poderes da época preocupábanlle os libros.

R. Tiñan pouca repercusión real, eran máis ben un ruxe-ruxe. Pero os que lían eran as elites e eses non ían para a fogueira. A xente que caeu no lume, en realidade, caeu por problemas económicos, por envexas. Empregouse o Santo Oficio como un mecanismo de vinganza persoal e mesmo de acaparamento de terras. Ás veces nin sequera había denuncias: mandaban aos familiares dos inquisidores ás tabernas a tirar da lingua da xente para inventar os procesos. O delito provocado.

P. Cales foron as fontes documentais?

R. Comecei lendo libros actuais sobre a historia de Galicia, sobre a imprenta... E procurei as fontes na bibliografía final. Decateime de que a xente copia, les volume após volume e todos citan unha obra dos anos 40. Logo pescudei na historiografía decimonónica, que fala da vida cotiá e que me interesou a efectos da narración. E hai un libro fundamental, Viejas notas galicianas, do que foi arquiveiro municipal de Santiago, Pérez Constanti, escolma de documentos históricos. Tamén me servín dos viaxeiros estranxeiros, posteriores, pero que dan a visión foránea.

P. Percibiu que os documentos podían chegar a afogar a narración?

R. A novela chegou a ter 500 páxinas, un desmadre. As primeiras versións eran densas, con escenas que non quería botar fóra: unha corrida de touros no Obradoiro, os fogos artificiais polo 25 de xullo no século XVI... Sempre escribo por acumulación, acumulo, acumulo, e logo recorto. Adoito tardar máis no proceso de montaxe das novelas que no de escrita.

P. Santiago de Compostela, a cidade, cobra a importancia dunha personaxe máis...

R. A cidade é protagonista da novela, unha cidade pechada, que aínda conserva as murallas. Cando hai un andazo, a muralla péchase; cando os lobos axexan a cidade, a muralla péchase. Santiago muda en caldo de cultivo para problemas, envexas, loitas de poderes, e iso funciona como férrea forma de control sobre os habitantes. E, alén do visual, interésame moito o olor: as rúas estaban, maioritariamente, sen lousar e a hixiene era a auga va, tirábase todo pola fiestra... A cidade tiña que feder, e así a describían os viaxeiros do século XVII. A urbe determina a vida da súa poboación.

P. Festina lente transcorre nun intre de crise: esmorecen os vellos encadernadores e nace a imprenta de tipos móbiles. Pensou no paralelismo coa actualidade?

R. Nestes tempos tan pouco gutenbergianos, cando pasamos ao dixital, si que hai coincidencia, tamén se trata dun intre de tránsito. Todo o mundo navega entre as dúas augas e iso represéntao perfectamente Ubaldo, o mestre de Cavaleiro, que traballa cos novos libros só porque non lle queda máis remedio, pero pasa o día botando pestes e obriga ao seu discípulo a aprender de memoria os códices clásicos. Mais os tempos de crise son sempre os máis frutíferos, cando acaba o vello e comeza o novo e xorden figuras fantásticas.

P. Falou dos libros de Marguerite Yourcenar, Opus Nigrum e Memorias de Adriano, como inspiración. Considerou algunha obra galega de xénero histórico?

R. Despois de rematar a escrita de Festina lente, lin, por que me deron a referencia O Griffón, de Alfredo Conde, ambientada en Santiago cun impresor e que tamén trata da Armada... E hai unha novela fantástica, por barroca, que sucede na Italia dos Médici, cun galego ricaz e espectacular, O enxoval da noiva (1989), de Víctor Freixanes. Pero agora dis novela histórica e a xente pensa n'O código Da Vinci, que de histórica non ten nada, ou Os piares da terra... Unha novela histórica é simplemente unha novela construída e ambientada nunha época anterior á túa.

P. Por que se escribe unha novela?

R. Porque o pasas pipa. Polo sinxelo pracer de escribir. Porque aínda que rompa a cabeza, me bloquee, me cabree, gozo facendo os libros, nese proceso enfebrecido que é como unha carreira de obstáculos. Sempre digo que escribo para o rapaz de 15 anos que fun. Hai unha canción de Golpes Bajos que tiña os versos Capitanes de 15 años que fuimos / para ser ahora estos dos desconocidos. Para que ese capitán de 15 anos que fun non desapareza, sigo a escribir con xa 40 anos.