A lenda alongada de Urbano Lugrís

A lenda sobre o pintor, poeta e bohemio Urbano Lugrís (1908-1973) vai camiño de ser tan alongada coma a súa figura, de metro oitenta e pico de estatura. Nada se sabe daquelas memorias que o artista, nunha entrevista en 1961, anunciaba que ía escribir baixo o titulo de Viaxe arredor do meu mundo. Tan só apareceu un esbozo desa hipotética portada que debuxou -sempre escribía os seus cadros antes de pintalos- no reverso dun recibo de aluguer de maio 1973, sete meses antes de morrer na indixencia en Vigo, na véspera da Noiteboa.

E este enigma da autobiografía nunca atopada foi o que deu pé ao escritor e xornalista Luís Rei Núñez a armar, sobre a base de testemuños de vivos e mortos, textos inéditos ou non, e recordos ou anécdotas máis ou menos certos, unha novela sobre a azarosa existencia de Lugrís. É un xogo entre a realidade e a imaxinación que se non foi así, debeu ser moi semellante a como transcorreu.

O artista chegoulle a dicir a Franco que el era de "El Ferrol de Su Excelencia"

O señor Lugrís e a negra sombra, editado simultaneamente en galego por Edicións Xerais e en castelán por Ediciones del Viento, relata unha viaxe non só arredor dos últimos 20 anos do naufraxio pousado que foi a vida do artista con gran retranca, amante das tascas e do viño, xenial pintor surrealista e poeta aínda escasamente recoñecido. A novela, verosímil pese a ser "unha troula", como dirían nas barras que visitaba a diario Lugrís, tamén retrata a Coruña da ditadura franquista, coa súa fauna de intelectuais e artistas posibilistas que escolleron escapar da represión optando pola bohemia nas rúas, bares de alterne e cafeterías. Era unha cidade -Percalinópolis como a chamaba o pintor, que sempre engadía unha áncora a súa sinatura- na que a vida era case unha traxicomedia. Arredor de Lugrís, aparecen as historias dos seus amigos, o mozo Avilés de Taramancos, o poeta "con cara de mazá reineta" polo que o artista -que tamén se facía chamar Ulyses Fingal- sentía devoción; o pintor Alejandro González Pascual; o bibliotecario González Garcés ou o tamén poeta Álvarez Torneiro.

Aí están tamén ambientadas aventuras literarias apaixonantes como a da revista Atlántida, nacida cos parabéns do réxime, que perdería moi rapidamente até ser pechada, as visitas periódicas de Cunqueiro ou o fito que supuxo convencer aos censores para estrear no Teatro Colón en 1959 o particular Don Hamlet, en galego, do escritor daquela desterrado en Mondoñedo. Arredor de Lugrís e os misterios da súa existencia tamén xiran personaxes como os deuses da época, o futbolista Luís Suárez, o cantante Pucho Boedo, o callista e compositor de himnos Maestro Rey ou a prostituta Amparito, que ofrecía "limpeza e ritmo na cama".

O humor e a retranca son pezas principais deste fresco literario. "Abonda mencionar a Lugrís para que a xente sorría", conta Luís Rei, quen espera que o seu libro sirva, en parte, para rachar tópicos sobre o máis novelesco dos personaxes daquela Coruña dos anos 50 e 60. O pintor, inmensamente xeneroso malia non ter un peso, que cumprimentaba ás mulleres chamándoas "cunquiña do meu leite" ou que lle asegurou a Franco que era "de El Ferrol de Su Excelencia", queda retratado nesta novela con todas as súas grandezas e miserias. Un home que arrastra sentimentos encontrados coas mulleres, a relixión, a loita contra a ditadura e mesmo o galego, que este fillo de Manuel Lugrís, o fundador e presidente da Real Academia Galega, ama e práctica aínda que sen militancia. "Gustaríame que a xente diga 'iso é unha lugrisiana', unha figura do imaxinario colectivo, igual que se dí 'isto é kafkiano", confesa Rei Núñez.