Jakintzaren itsasoetan

Hiru mende eta 30 urte beteko dira 2007an Piarres Etxeberri Dorrek Ixasoco Navigacionecoa izenburuko liburua plazaratu zuela. Baionan argitaratutako liburu bitxi hau da, Koldo Mitxelena zenaren esanetan, euskaraz publikatu zen lehen liburu teknikoa.

Ixasoco Navigacionecoa itzulpen lana da nagusiki, "Martin de Hoyarzabalec egiña francesez eta Piarres Detcheverry edo Dorrec escararat emana eta cerbait guehiago abançatuba", egileak hasierako orrialdean aitortu zuenez.

Deus gutxi dakigu Piarres Etxeberri Dorreren bizitzaz. XIX. mendeko Pierre Hariztoi historialari handiaren hipotesia aintzat hartuta, Santi Onaindiak Manual devotionezcoa osatu zuen Joanes Etxeberri apaizaren eta deitura bereko sendagile baten anaia izan zitekeela iradoki zuen.

Etxeberritar hauek ziburutarrak ziren jaiotzez -apaiza Ziburukoa izengoitiaz pasatu da euskal literaturaren historiara-, eta seguru aski Hoyarzabalen beraren auzoko. Frantsesez idatzitako nabigazio-liburuan, Hoyarzabal "habitant de Çubiburu", Ziburuko biztanlea zela argitzen da.

Baina badira Hoyarzabal Oiartzunen edo bertako familia baten altzoan sortutakoa zela diotenak ere, herri horretan dagoen izen bereko oinetxearen haritik.

Martin Hoyarzabal eta bere anaia Michaud Ternuarako itsasbideetan barna ibili omen ziren salerosketan, eta urte haietan bildutako esperientzia oinarritzat hartuta, 1579an Les voyages aventureux du capitaine Martin de Hoyarsabal eman zuen argitara Bordelen.

Liburua hiru aldiz berrargitaratu zen ondorengo 120 urteetan, Rouen, Bordele eta Arroxelan. Bordeleko argitalpena Guero karrikaratu zuen Guillaume Milanges inprimatzailearen moldiztegian egin zen, Axularren liburua plazaratu baino hamar urte lehenago.

Ezin daiteke esan zerk bultzatu zuen Etxeberri Dorre itsasgizonen arteko best seller hura euskarara itzultzera. Euskal Herriko marinelak eskarmentu handikoak ziren orduan balea eta bakailaoa harrapatzeko zereginetan.

XI. mendean, Bretainiako uretan ibili ziren bale ehizan, eta 200 urte geroago Galizia aldera iritsiak ziren helburu berarekin. XV. mendearen amaieran, bestalde, Grinlandiako arraina saltzen zuten Lekeitioko azokan, eta ondorengo bi mendeetan, ehunka espedizio abiatu ziren euskal kostaldeko portuetatik Ternua eta Kanada aldera bakailao eta bale preziatuen bila.

Etxeberrik "maistruentzat edo pilotuentzat, edo itsasoan nabigatzen dutenentzat" euskaratu zuen Ixasoco Nabigacionecoa, baina Hoyarzabalen liburuak ez bezala, Ternuaren mendebaldeko kostaldearen deskribapen zehatza eskaini zuen estreineko aldiz.