Jakintzaren itsasoetan
Piarres Etxeberri Dorrek euskal marinelentzako nabigazio liburua osatu zuen duela 330 urte
Hiru mende eta 30 urte beteko dira 2007an Piarres Etxeberri Dorrek Ixasoco Navigacionecoa izenburuko liburua plazaratu zuela. Baionan argitaratutako liburu bitxi hau da, Koldo Mitxelena zenaren esanetan, euskaraz publikatu zen lehen liburu teknikoa.
Ixasoco Navigacionecoa itzulpen lana da nagusiki, "Martin de Hoyarzabalec egiña francesez eta Piarres Detcheverry edo Dorrec escararat emana eta cerbait guehiago abançatuba", egileak hasierako orrialdean aitortu zuenez.
Deus gutxi dakigu Piarres Etxeberri Dorreren bizitzaz. XIX. mendeko Pierre Hariztoi historialari handiaren hipotesia aintzat hartuta, Santi Onaindiak Manual devotionezcoa osatu zuen Joanes Etxeberri apaizaren eta deitura bereko sendagile baten anaia izan zitekeela iradoki zuen.
Etxeberritar hauek ziburutarrak ziren jaiotzez -apaiza Ziburukoa izengoitiaz pasatu da euskal literaturaren historiara-, eta seguru aski Hoyarzabalen beraren auzoko. Frantsesez idatzitako nabigazio-liburuan, Hoyarzabal "habitant de Çubiburu", Ziburuko biztanlea zela argitzen da.
Baina badira Hoyarzabal Oiartzunen edo bertako familia baten altzoan sortutakoa zela diotenak ere, herri horretan dagoen izen bereko oinetxearen haritik.
Martin Hoyarzabal eta bere anaia Michaud Ternuarako itsasbideetan barna ibili omen ziren salerosketan, eta urte haietan bildutako esperientzia oinarritzat hartuta, 1579an Les voyages aventureux du capitaine Martin de Hoyarsabal eman zuen argitara Bordelen.
Liburua hiru aldiz berrargitaratu zen ondorengo 120 urteetan, Rouen, Bordele eta Arroxelan. Bordeleko argitalpena Guero karrikaratu zuen Guillaume Milanges inprimatzailearen moldiztegian egin zen, Axularren liburua plazaratu baino hamar urte lehenago.
Ezin daiteke esan zerk bultzatu zuen Etxeberri Dorre itsasgizonen arteko best seller hura euskarara itzultzera. Euskal Herriko marinelak eskarmentu handikoak ziren orduan balea eta bakailaoa harrapatzeko zereginetan.
XI. mendean, Bretainiako uretan ibili ziren bale ehizan, eta 200 urte geroago Galizia aldera iritsiak ziren helburu berarekin. XV. mendearen amaieran, bestalde, Grinlandiako arraina saltzen zuten Lekeitioko azokan, eta ondorengo bi mendeetan, ehunka espedizio abiatu ziren euskal kostaldeko portuetatik Ternua eta Kanada aldera bakailao eta bale preziatuen bila.
Etxeberrik "maistruentzat edo pilotuentzat, edo itsasoan nabigatzen dutenentzat" euskaratu zuen Ixasoco Nabigacionecoa, baina Hoyarzabalen liburuak ez bezala, Ternuaren mendebaldeko kostaldearen deskribapen zehatza eskaini zuen estreineko aldiz.
Iraganaren arrastoan
Hoyarzabalen liburua euskaratu eta eguneratzeaz gain, Joanes Etxeberri Dorrek bi mapetan deskribatu zuen Ternua inguruko kostalde osoa. Hiru mende luze geroago, Paisaiako Albaola elkarteak Etxeberrik markatutako itsasbideei jarraitu zien joan den ekainean, XVI. mendeko baleontzi baten errepikaz baliatuta antolatu zuen Apaizac Obeto espedizioa Ternua aldera zuzen eta artez bideratzeko asmoz.
Jon Maia bertsolari eta espedizioko kideak abenturaren kronika-liburua plazaratu berri du Elkarren. Argazkiz, sentimenduz eta era guztietako xehetasun historiko eta geografikoez hornitutako Apaizac Obeto bidaia-liburu bitxi honen atal guztien hasieran, egileak Etxeberri Dorreren mapa zaharraren gainean zehaztu du etapa bakoitzaren norabidea.
"Etxeberriren mapako toponimia eta zenbait deskribapen betaurrekoak bezalakoak dira txalupatik kostaldeko paisaian XXI. mendea ikusteko", azaldu du Maiak Ternuari eskainitako atalean.
Maiaren liburuan, zenbaitek Etxeberri Dorreren anaiatzat jotzen duten Etxeberri Ziburukoaren Manuel devotionezcoa liburutik ateratako Balea hill ondoco esquerrac otoitza eta itsasoaz haraindiko tribu bateko emakume batekin ezkondu zen Antoine Etxeberri marinelaren maitasun istorioa ere irakur daitezke.
Horrez gain, Ternuako Placentia hirian aurkitutako 1676 urteko hilarria ikus daiteke, "da hemen hila" testua idatzita daukana, bai eta hango indiarren hizkuntzetan idorotako euskarazko hitzen zerrenda ere.
Apaizac Obeto liburuari esker ikas dezakegu, besteak beste, beluga motako balea zuria izenaz ezagutzen zutela, europarrei zurikoa esaten zietela, eta hango tribu bati panpinatxoa izena ezarri ziotela, euskaldunek bataiatuta.
Tu suscripción se está usando en otro dispositivo
¿Quieres añadir otro usuario a tu suscripción?
Si continúas leyendo en este dispositivo, no se podrá leer en el otro.
FlechaTu suscripción se está usando en otro dispositivo y solo puedes acceder a EL PAÍS desde un dispositivo a la vez.
Si quieres compartir tu cuenta, cambia tu suscripción a la modalidad Premium, así podrás añadir otro usuario. Cada uno accederá con su propia cuenta de email, lo que os permitirá personalizar vuestra experiencia en EL PAÍS.
En el caso de no saber quién está usando tu cuenta, te recomendamos cambiar tu contraseña aquí.
Si decides continuar compartiendo tu cuenta, este mensaje se mostrará en tu dispositivo y en el de la otra persona que está usando tu cuenta de forma indefinida, afectando a tu experiencia de lectura. Puedes consultar aquí los términos y condiciones de la suscripción digital.
