A literatura importada

Hai vinte anos, a emisión na TVG da serie Dallas foi unha auténtica conmoción, incluídos espectadores indignados porque puxeran a J.R. a falar galego. Hoxe, pese ó que poidan pensar algúns e difunden outros, o que se está a editar no noso idioma non son unicamente libros de texto e obras dun círculo máis pechado que aberto de escritores. Alguén pode mercar Brooklyin Follies, o último de Paul Auster, e descubrir na casa que está en galego. Quizais porque o mundo da edición é moito máis discreto co televisivo está a pasar desapercibido o feito de que cada día se incorporan ós andeis das librerías (¿á sección de literatura galega?) nomes consagrados da narrativa contemporánea universal. E en moitos casos, antes ca en castelán.

A última novela de Amis sae en galego un mes despois de editarse no Reino Unido

A casa dos encontros, a última novela de Martin Amis, chega aos lectores galegos -ou mellor ós lectores en galego- un mes despois da súa publicación no Reino Unido, dentro da colección Biblioteca Compostela de Narrativa Europea da Editorial Galaxia. É a primeira traducción que se fai desta obra, que narra o triángulo amoroso dunha rapaza xudea con dous irmáns recluídos nun gulag preto do Círculo Polar Ártico. Na mesma colección -e á vez que en castelán- veñen de aparecer A maldición do mundo, de Daniel Kelhmann, un dos máis novos e puxantes autores alemáns; e A pensión de Eva, do tamén prestixioso -pero moito máis veterano- escritor siciliano Andrea Camilleri.

A outra editorial de referencia, Xerais, publicará en marzo, coincidindo coas versións española e catalana, Terrorist, a última novela de John Updike, acompañada de Ancho mar de argazo, de Jean Rys e Que pasou con Nora cando deixou ao seu home, da premio Nobel Elfried Jelinek. O seu catálogo de traducións inclúe desde valores sólidos como J.D. Salinger, ItaloCalvino ou J.R. Tolkien, a opcións máis arriscadas como Slavenka Drakulic ou Agotya Kristof, pero non está a facer unha aposta tan decidida pola traducción como Galaxia, quizais porque na pasada década tivo que pechar a colección na que pretendía recoller ós clásicos do século, de Jean Paul Sartre a James Joyce.

A outra cara pona Rinoceronte Editora, "o parque natural da tradución ó galego", tal e como se define un proxecto que soamente edita versións doutros idiomas. "Un ámbito lingüístico non pode considerarse normalizado se só ofrece productos editoriais escritos orixinalmente na lingua propia. A tradución dignifica unha lingua e faina universal", é a militante declaración de principios da editorial, impulsada por un grupo de tradutores, encabezados por Moisés Barcia (que verteu ó galego O señor dos aneis) e Penélope Pedreira. Rinoceronte ten no seu catálogo A posibilidade dunha illa, de Michel Houellebecq e Arthur e George, un Julian Barnes aínda inédito noutra lingua peninsular, pero tamén cabezas de serie de sistemas literarios menos coñecidos, como o finlandés Arto Paasilinna (O bosque dos raposos aforcados) ou o israelí Etgar Keret (O condutor de autobús que quería ser Deus).

"O risco non é editar traducións, Houellebecq ou Paasilinna son autores de éxito nos seus ámbitos, senón en ocasións atopar quen as faga", considera Barcia. Tomás Rodríguez Aloha, tradutor de O bosque? é un fillo de finlandesa que vive en San Adrián de Cobres (Vilaboa). Da versión de Herbario (que non está nin traducido ó inglés) do húngaro Sándor Márai, encargouse Fernando de Castro, que viviu anos no país maxiar. Para os responsables de Rinoceronte tampouco hai risco en deixar descargar por completo e de balde as súas obras en Internet, como de feito deixan. "Pode haber alguén que só colle o que lle dan gratis, pero a inmensa maioría o que fai é probar, e se lle gusta, comprar. O mesmo que follear un libro nunha librería", argumenta o editor.

Tampouco son doadas as negociacións, aínda que neste asunto, os editores son menos explícitos. "Ó comezo, afeitos ó mundo anglosaxón, pedían cifras astronómicas. Agora os axentes saben que en España poden vender varias veces o mesmo libro", asegura un, mentres outro apunta directamente ós colegas: "Hai empresas que espremen o producto ata a derradeira pinga antes de soltalo a linguas veciñas, caso de Harry Potter"? critica outro. Con todo, as traducións constitúen case o 20% do editado en galego, de Agatha Christie a Aristófanes, de Beckett a Marx. A lingua de procedencia maioritaria é o castelán.

"É unha incongruencia que non responde a necesidade ningunha", sinala Manuel Bragado, director de Xerais. "Eu sempre defendín o non traducir do castelán ou do portugués, pero foi Jorge Amado quen me argumentou que a el adaptábano cando o editaban en Portugal, e Nélida Piñón teimou en publicar en galego A república dos sonhos, que xa vai pola terceira edición", comenta Víctor Freixanes, director de Galaxia, que vén de editar outra obra da escritora brasileira de orixe galega, A casa da paixón.

"Hai un campo virxe para as traducións", encarna Moisés Barcia a visión optimista. "Hai que conseguir que os lectores e os libreiros poñan as versións ó galego en pé de igualdade", aporta pragmatismo Víctor Freixanes. "Creo que as traducións de obras de ficción terán mellor acollida na medida que sexamos capaces de ampliar significativamente a nosa base de lectores habituais", apúntase á esperanza moderada Manuel Bragado. Ó cabo, ata os televidentes indignados acabaron repetindo aquilo de "¿estás bébeda Sue Ellen?" ,