Arkatza

Gauza txikiak garrantzitsuagoak dira askotan, gauza handiak baino. Peter Handkek ondotxo zekien hori. "Gauza txiki baten inguruan mundu bat bildu zen", idatzi zuen.

Lurrera eroritako hosto batek udazkena biltzen du bere baitan; eta udazkenak gainbehera doan mundua. Sagar batek uda darama barruan, uda bigun, haragizko eta koloretsua. Hegazti bat zorionaren irudia da, arina, txikia, iragankorra. Gezi batek hil dezake aztorea, baina sekula ez du aztoreak bezain dotore, erraz eta airoso hegan egingo. Hegazkin batek leher dezake liburutegi bat, eta asko dira lehergailuz txikitutako liburutegiak, baina sekula ez du hegazkin batek liburutegian dagoen bizitza ordezkatzerik izango. Liburuak berak, bere xumean, lehergailu batek baino indar handiagoa du. Liburu batean, mundu guztiak ez ezik, unibertso guztiak ere harrapa baitaitezke, Borgesek ondotxo zekien bezala.

Arkatzaren arima den grafitoa kanoien burdina urtzeko erabili izan da Ingalaterran duela gutxi arte. Langileren bat, grafito pixka bat lapurtzen bazuen arkatz moduan erabiltzeko, heriotza-zigorrera izan zitekeen kondenatuta. Horrexegatik, seguru asko, bat eginda daude nire irudimenean arkatza eta kanoia. Batak, ordea, bizia eman dezake; besteak kendu. Bata txikia da, hamazortzi zentimetro, gehienez. Munduan erabili izan den kanoirik handienak zortziehun milimetroko ahoa zuen. Haren eztanda hamabost kilometrora entzun zitekeen. Alemaniarrek erabili zuten Bigarren Gerran, Sebastopolen. Alemaniar bat izan zen, Faber ingeniaria, arkatza asmatu zuena. Arkatzari buruz esan daiteke, arrazoiz gainera, mundua aldatu duela. Kanoiari buruz beste hainbeste esan daiteke, baina bataren aldaketatik bestearen aldaketara aldea dago, espazio-neurriz soilik neur ez daitekeena. Batak sortutakoa besteak desegiten du, batak altxatutakoa, besteak suntsitu, batak askatutakoa, besteak lotu. Baina ez horregatik dira osagarriak. Arkatzak ez du kanoiaren beharrik. Baina arkatza edozein kanoi edo ezpata baino boteretsuagoa da. Hala frogatu zuen Casanovak. Behin duelu batera joan zen ezpatarik gabe. Arerioak ezpata atera zuen eta galdegin zion irribarrez ea zer ekarri zuen bere burua defenditzeko. Casanovak, arkatz txiki baina zorrotz bat erakutsi zuen. Arerioa ihesi atera zen.

Arkatza da, eta ez kanoia, nire iritzian, gizakiak asmatu dituen tresnetan miresgarriena. Arkatza gizakiaren antzekoa da, gorputz-arimak ditu. Bata zurezkoa, bestea, grafitozkoa. Gizon-emakumeen ibilbidearen antzekoa da arkatzarena. Idatzi ditzake historiarik ederrenak eta zatarrenak, alaienak eta tristeenak, hunkigarrienak eta erdiragarrienak. Marraz ditzake lerrorik artezenak eta okerrenak, finenak eta lodienak, garbienak eta zikinenak. Idazleek, lehen behintzat, arkatza oso maitea zuten. Gaur egun badirudi elkarren arteko maitasuna hoztu egin dela eta galdu ondorioz. Hala ere badira oraindik arkatzez idazten dutenak. Poetak dira gehienak. Poesia artisau-lana baita oraindik, zurgintza bezala. Zurginaren arkatza eta poetaren arkatza bikiak dira, zurgina eta poeta bikiak diren bezala. Biek ala biek zuraren gainean idazten dute. Gogorragoa izatea arotzarena, bigunagoa poetarena, horra hor desberdintasuna. Baina arkatza ez da ezer, objektu bat, artistaren eskurik gabe, sortzailearen gogorik gabe. Arkatz batek berrogeita hamabost kilometroko lerroa marraz dezake agortu baino lehen. Horregatik bere bizitzan, gutxienez hamazazpi aldiz zorroztu behar da. Arkatzak idatzitakoa edo marraztutakoa ezaba daiteke, gustukoa, egokia edo zuzena ez bada. Horretan, behintzat, gizakion desberdina da, gizakiok, izan ere, gure zoritxarrerako, ezin baitugu ezabatu gure iraganean egindakoa, gogaikarria, desegokia edo okerra izan denean. Kondenatuta gaude geure iragana behin eta berriro irakurtzera, aldi horretako ekintzak grabatuta eta idatzita, marraztuta baitaude, erremediorik gabe. Begira dezakegu iraganera, eta sarri begiratzen dugu, ea han utzitako lerroak beren tokian jarraitzen duten ala ez, baina horrek ez digu kontsolamendurik ekarriko. Kentzen ez diren markak dira gureak.

Gu garen arkatzak utzitako arrasto txikiak.