Errugabeak

Dena da, azken finean, folklore bihurtzen, folklore huts eta antzeztua. Horixe da kultura txikien eta handien etorkizuna. Eta kultura diodanean euskal kulturatzat jotzen den lekeda horretaz ari naiz; hatzez ukitu eta pega-pega egiten da; bihotzez ukitu eta ezin aska. Arimaz jo eta arimarik gabe geratu. Horrela gabiltza, gizonak elurretan bezala, txotxongiloak irudi, panpina txuri eta mugikorrak.

Ez gara besteak baino hobeak.

Folklore hitza esan eta Ipar Ameriketako indioak etortzen zaizkigu burura; lumaz jantzirik eta bueltaka suaren inguruan, edo Afrikako beltzak, gerritik gora biluzirik, salto eta brinko, zuhaitz txiki eta kaxkar batzuek sortzen duten itzalpean. Ez dugu folkloretzat jotzen, esaterako, Vienako Opera-Etxean urte berriro eskaintzen duten kontzertua, ezta L.A.-n garai honetan egiten duten Oskar Sarien banaketa, ezta Suedian ere ospatzen duten Nobel Sarien emanaldia. Izan ere, folklore hitzak esanahi gaiztoa hartu du gugan, euskaldun zintzo, jator, leial eta kirri-kirriongan. Folklorea baitzaigu herri menderatuen, herri azpiratuen, herri turista zaleen kultura: beren buruak indartzeko, aberasteko eta janzteko egiten dena baino, besteei erakusteko eta saltzeko egiten dena.

Baina ez al da halakoa euskal literatura?, galdetzen dut nire inozotasunean, galdetzen dut nire ezjakinean, ikusirik, aspaldi honetan, zer nolako grina sartu zaigun egiten dugun guztia itzultzeko, ez gaztelerara, normalena zitekeena, baizik eta ingelesera. Geure lumazko kapeluak janzten ditugu, geure gorputza biluzten dugu gerritik gora, eta pintatzen ere bai, gorriz noski, eta ez gara konturatzen, erakusteko ari garela egiten: sasi-artea, turista globalentzako bitxiak. Eta erosleak esan dezake "zein polita den hizkuntza hau", "zein soinu bitxia duen", "ez dago batere gaizki poema hori", "oso naif dena dela, baina ez dago gaizki", "azken primitiboak, euskaldunak", "xarmagarriak, benetan".

Dena da, azken finean, folklore bihurtzen, folklore huts eta antzeztua. Horixe da kultura txikien eta handien etorkizuna. Gaztelerazko literatura ere folklore bihurtua dugu aspalditik. Ez dago egunkarietara jo beharrik, liburu-dendetako erakusleihoak begiz jotzea nahikoa zaigu horretaz jabetzeko: literaturatzat jotzen den azpi-literaturak, idazletzat jotzen diren azpi-idazleek betetzen dituzte bazterrak oro. Alferrik ari dira kritikari eta intelektualak; huts egingo dute merkatuaren legeari makurtzen ez bazaizkio eta, alajainetan, ez dakit zergatik baina susmoa dut aspaldi honetan ongi konpontzen direla kritikariak merkatariekin, eta merkatariak kritikariekin, jakina, folklore uhin gainetan ikusten baititut, ekilibristen moduan, txilibristoen parera, hordien antzera, erori ezetz.

Seguru aski, beti izan da hala; seguru aski, berandu konturatu gara horretaz, beste gauza askotaz ohartu garen bezala. Ez gara onak ez ohean ez maitasunean; ez ditugu ikasi emakume baten aurrean esan behar diren hitzak, eta maite zaitut triste eta xume bat ateratzen zaigu, nahigabe bezala; maite zaitut ahul bat, hizkiz hizki galtzen dena lau paretaren artean, demonioen ahotsa balitz bezala. Bizitza badoakigu, gu jakitun garelarik, geure baitatik aterata. Emakumeek ihes egiten digute, geure etxeetatik irteteke; seme-alabak joan zaizkigu gure mundutik, baina ez gara gauza haienean sartzeko; eta, hala ere, galdetu beharrean zergatik garen honen dohakabeak, zergatik ez dugun geure bizitza zuzendu, garai zenean, galdera abstraktuak eta lainotsuak egiten dizkiogu geure buruari, euskarak ba ote etorkizunik, euskal literaturak ba ote mailarik.

Errukigarriak gara, ez baitugu ezer ahanzten. Dena gordetzen dugu: uhartean galdutako altxorrak ez ezik, balio gabeko eta funts gutxiko gauzak ere bai: gutunak, hariak, egunkari puskak. Gorde egiten ditugu, baina ez dugu gordelekuen maparik marraztu eta pasa gaitezke urteak bila.

Errukigarriak gara, eta errugabeak. Folklorikoak.