Itsua da zoria
Fakultateko nire bulegoan nengoen atean jo zutenean. Emakume txikitxo bat sartu zen. Hirurogei urte jo nizkion, hor nonbait. Iban Zaldua ote nintzen galdetu zidan, gaztelania estrainio batez. Duela hilabete batzuk EL PAÍSen argitaratutako nire artikulu batez hitz egin nahi zidala, inporta ez bazitzaidan. Ez zitzaidan inporta.
Ez zen itzulinguruetan ibili: Duvrescurena artikuluan zerbait arraroa sumatu zuela bota zidan. Berak ez zuela euskara ulertzen, baina zutabearen izenburua irakurtzean gaztelaniara itzultzeko eskatu ziola ezagun bati. Eta bazeudela datu batzuk zuzenak ez zirenak. Securitate-aren agirien desklasifikazioari buruz nioena, adibidez. Berak zekiela, agiri horiek ez dira publiko egingo berrogeita hamar urte baino lehenago.
Nik, pixka bat lotsaturik, aitortu nion Securitate-aren kontu hura fikziozkoa zela; askotan jokatzen dudala horrela artikuluetan. Eta gehitzera nindoan ez bakarrik hori, baizik eta istorio guztia zela asmatua: Errumanian ez zela sekula egon Duvrescu izeneko literatur kritikaririk, eta, ondorioz, ez zela egia gaixorik zegoenean kritika zorrotzagoak idazten zituenik, eta egunkariko zuzendariak ez zuela pitinka pozoitu, haren iruzkinen kalitatea hobetzeko asmo zitalarekin... kritikari gizajoa garbitu arte.
Baina zerbaitek eragotzi zidan hori guztia esatea. Uste dut folioz beteriko karpeta lodia sumatu baino lehenagoko sentsazio bat izan zela, baina ez nago ziur. Edonola ere, aurrean jarri zidan karpeta, eta azalean, bolalumaz idatzita, Josef Duvrescu ipintzen zuen, eta beherago, hainbat hizkuntzatan errepikaturik, esaldi bat: Norocu-i orb, Fortune is blind, La fortune est aveugle, La fortuna es ciega... Izenburu bat zirudien.
Emakumeak azaldu zidanez, hori zen Duvrescu idazten ari zen nobela, zendu zenean. Duvrescu, kritikariaz gain, idazlea ere baitzen. Nik, bitartean, sinetsi ezinik, kasu egiteari utzi nion: Josef Duvrescu nik asmatutako pertsonaia zen! Gogoratzen hasi nintzen, eta egia da atzerriko pertsonaien izenekin jarraitu ohi dudan metodoa ez nuela erabili orduan. Normalean etxean dudan atlas batera jo eta herrialdeko toponimo bat aukeratzen dut, baina kasu horretan abizena berez etorri zitzaidan: Duvrescu, Duvrescu...
Emakumearen azalpenen haria harrapatzen saiatu nintzen atzera. Oso liburu ona zela -nola ez-, eta amaituta ikusi nahi zuela. Eta, hizkuntza askotara itzuli ondoren, zenbait idazleri eskaini ziela nobela burutzeko aukera. Nire zutabea bezalako zeinuei egiten ziela kasu eskaintza egiteko orduan.
Orrialde grapatu batzuk atera zituen karpetatik, eta hartu egin nituen. Ez nuen uste inola ere nobela maisulana izan zitekeenik; leitutakoan deituko niola agindu nion. Emakumeak txartel bat luzatu zidan: "Elena Duvrescu" jartzen zuen bertan, eta mugikor baten zenbakia.
Euskarazko bertsioa zen, Itsua da zoria, eta ez zuen itzultzailearen izenik aitortzen. Bi egunetan irentsi nuen orijinala. Ez daukat hitzik deskribatzeko. Irakurri dudan gauzarik bikainenetakoa da, bukatu gabe dagoen arren. Benetan. Ez nuen zalantzarik egin: Duvrescuren alargunari deitu eta lana onartzen nuela esan nion. Jakin nahi nuela, dena den, zeintzuk ziren orijinala zeukaten beste idazleak, eta zentzurik ote zuen nik egiteak, beste norbaitek lehenago burutuko bazuen.
Elenaren arabera ez zegoen arazorik, idazle horietako batzuek abandonatu zutelako, eta beste batzuk hil egin zirelako amaitu aurretik; izen batzuk aipatu zizkidan, eta harrituta geratu ni. Bazegoela arazotxo bat: nire zutabean aipatzen nuen bezala -baina ni Duvrescuren kritikez ari nintzen-, pozoi dosi txiki batzuek sortarazitako ondoezaren eraginpean egin zuela lan senarrak nobelan. Berak, Elenak, hornitzen zuela pozoi dosi haietaz, hain zuzen ere. Eta emaitza begi-bistakoa zela. Orrialde txiki batean pozoiaren osaera zirriborratu zuen: dosia ondo zainduz gero, eta bizkor idazten banuen, ez zuela zertan ezer atzeraezinik gertatu behar. Ez nintzen harritu errezeta nire ipuin hartarako asmatutako berbera zela ikustean.
Nobela pozoirik hartu gabe idazteko nire ahaleginek porrot egin dute orain arte: nire orrialdeak Duvrescuk idatzitakoen isla hitsa baino ez dira.
Begien aurrean daukat pozoiaren formula. Eta erabaki bat hartu beharko dut laster.
