Umore garratza, sendabelarra

Euskal literaturan ez da umorea falta baina bilatu egin behar da, ez da ageria'. Hala uste du Iban Zaldua idazleak eta halaxe jakinarazi zuen joan den apirilak 24ean, IV. Literatura Astearen barnean, Eskoriatzako Humanitate Fakultatean egin zuen irakurraldian. 'Literatura eta Umorea' izenburupean apirilaren 22tik 26ra bitartean IV. Literatur Astea ospatu da eta ezarria zuten erronka gainditu dute, hots, euskal literaturan umorerik ez denaren ideia zapuztu dute partehartzaileek. Ion Alonso, Arantxa Iturbe eta Iban Zaldua idazleak eta Ander Lipus komediantea izan ziren topaleku honetan astean zehar. Azken egunean Kike Amunarriz, Asisko Urmeneta eta Antton Olariaga mahai baten eseri ziren 'hitz aspertuan dibertitzeko manerak' izenburupeko mahai inguruan. Idazle, komediante nahiz bildutako guztien artean euskal gizartean umore faltan ez gaudela frogatu dute.

Aurtengoa IV. Literatura Astea da eta urteak aurrera joan ahala, bisitari kopurua handituz doa. Arantza Ozaeta, IV: Literatura Astearen antolatzaile eta literatura irakaslearen hitzetan 'Eskoriatzan diren humanitate eta enpresa ikasketetan literatura ez genuela behar adina lantzen eta literatur astea antolatzea erabaki genuen'. Hasieran ikasleei zuzenduriko bilguneak baziren ere, hirugarren ediziorako fakultateko ateak mundu guztiari zabaldu zitzaizkion eta erantzuna bikaina izan zen. Eskoriatzako laugarren bilkura honetan euskal literaturan den umorea ezagutu, landu eta ugaldu dira eta umoretsu izatearen garrantziaz jabetu dira bertaratutako guztiak.

Topiko sustraitua

Arantza Ozaetaren ustez 'euskal literaturan, gizartean nahiz bizimoduan umorerik ez denaren topikoa sustraitua dago. Uste hori zapuztu nahi genuen eta topaleku hauen antolaketarekin soilik frogatu dugu badela euskal literaturaz hitz egitean umoreaz mintzatzeko beharra ere; hots, egon badagoela umorea euskarazko literaturan ere'. Elkargune honetan umorea beharrezko osagaia dela defendatu dute partehartzaile nahiz antolatzaileek, eta gainera, pertsona umoretsua izaten ez dela inon irakasten. Arantza Ozaetaren aburuz 'literatura aste honetan gauza bat argi gelditu da: euskal literaturan umorea izan badela, baina burutsua eta zorrotza dela. Ez da umore alaia, barrearena. Umore ironikoa, sarkasmoa eta umore beltza gailentzen dira'. Iban Zalduak defendaturiko hipotesiaren arabera, euskal literaturan umore inteligentea eta fina nagusitzen dira eta ideia horrekin ados izan dira mintzalari guztiak. Adibideak ugariak dira: Ion Alonso nafarraren testuetan, Joxerra Garziaren Egonean doazen geziak liburuaren pasarteetan, Juan Cruz Igerabideren Herrenaren arrastoan liburuko letretan edo Arantxa Iturberen Ai, ama! liburuaren testu batzuetan. Eguneroko egoera guztietan umorea beharrezkoa eta lagungarria dela, behin eta berriz errepikatu den ideia izan da, egunez eguneko joan etorrian adiskide leiala izan behar dela umorea, hobeto bizi nahi izanez gero behintzat.

Literatura bilgune honen helburuak ugariak izan dira, literaturaren beraren helburuak ere askotarikoak baitira. Nagusiak ordea, idazlearen eta gizartearen arteko loturak sendotzea, idazleak hobeto ezagutzea eta euskaldunek gehiago irakurtzea dira. Arantzaren aburuz 'literatura beste modu batean plazaratu beharra dago. Euskal literaturan kontatzen diren istorio gehienetako protagonistak pertsona arruntak dira, guztiok ditugun zalantzak, pozak eta kezkak dituzte. Irakurketa desakralizatu egin behar dugu eta idazlearen, euren protagonisten eta irakurlearen arteko distantzia ez dela hain handia agerian utzi beharra dugu'. Arlo honetan literatura gizartera hurbildu nahi da eta egun literatura idazle-irakurlearen elkarrizketa bezala ulertu behar da: idazlea ez dago honez gero goian eta irakurlea behean, irakurtzeko modu berri bat zabaldu behar da. Arantzaren aburuz 'orain dugun erronka nagusienetakoa irakurle kopurua handitzea da. Ez dugu honetan asmatu, ez dugu irakur zaletasuna bultzatzeko formula egoki bat topatu. Azken finean zerbaiten bila ari gara eta bilaketa honetan idazlearengana hurbiltzea irakur zaletasuna sendotzeko bide bat izan zitekeela pentsatu genuen. Horregatik literatura astea antolatzen hasi ginen'. Laugarren edizio hau umoreari eskainia izanik, literaturara gerturatzeko amu bikaina da eta euskarazko literaturan ez omen da falta.