A nación 'tabernícola'

Cada día levamos unha malleira de malas noticias. Vivimos mergullados nun relato apocalíptico, no que a única alternativa por agora semella ser apoucalíptico. Sermos apocalípticos, si, pero tranquilamente.

—Ti sempre fuches un revisionista, un moina moderado—, dime un amigo que xa non está para eufemismos. Ou es apocalíptico ou non es apocalíptico. Hai que ser consecuentes. Hai que mollarse!

E aló vou, claro. Se hai que mollarse, mollámonos, aínda que a min, a verdade, esa consigna meteorolóxica de “hai que mollarse!” nunca me entusiasmou. Pásaste a vida mollado, queiras ou non, de poza en poza dende a infancia, enchoupado, amofado, e logo, cando identificas a esperanza co estrelampo, co quentiño, vén un da fura de diante e diche: “Hai que mollarse, Manolo!”. Home, si, que remedio. Por molla que non quede. En Galicia, o revolucionario debería ser: “Hai que secarse!”.

Por iso os galegos somos tabernícolas. Porque hai que secar de vez en cando. Ter un furancho onde librarse da malleira e da molleira. A auténtica taberna, iso que identificas nada máis entrar, é un espazo igualitario. De liberdade. O lugar apoucalíptico, onde ti tes razón e ao outro tampouco lle falta. E onde se respecta. A taberna é un dos lugares onde máis respecto hai. Ás veces, pode haber un corpo a corpo, como no rugby, pero sen violensia. Digo adrede violensia porque o seseo non é só un asunto fonolóxico. Ten tamén moita semiótica, moito sentido. Non é o mesmo a violencia que a violensia. A violencia é moito máis violenta que a violensia.

Ao caso. Somos tabernícolas porque a taberna é un lugar de ex conxuro. Un espazo de información alternativa. É dicir, non ocupado pola intimidación, non contaminado pola produción masiva do gafar. Na taberna dise a verdade, é un lugar sincero, mais non é para gafar a vida. É para darlle un respiro. No medio de tanto ruído, de tanta cifra esmagadora, de tanta estatística absurda, na taberna transmítense informacións básicas, non valoradas como é debido nos grandes medios de comunicación convencionais.

A última vez que fun testemuña desta condición socrática da taberna foi na de Carmelo, en Castro de Elviña. Falabamos do que está a pasar, mais meténdolle un chisco de ironía como o que sempre tiñan as nosas novelas do Oeste preferidas, as de Silver Kane. E foi alguén comentou un dato que o resto descoñecíamos. Resulta que se vén de facer unha enquisa sobre a relación da xente cos automóbiles, os saberes de mecánica, e nela saíu que as persoas que conducen en Galicia son expertas no cambio de rodas. É dicir, os condutores que son quen de cambiar as rodas en Galicia chegan ao 80% e están por moi riba da media española.

Ao primeiro, rimos. Mais logo ficamos moi pensativos. Cando case todo vai mal, estas cousas algo queren dicir.

Un país que sabe cambiar as rodas con tanta habelencia, pois algo ten gañado, digo eu. Ao mellor iso é unha mensaxe da providencia. A min xa me pareceu escoitar unha voz do alén que di como ladaíña: “Cambiade as rodas! Cambiade as rodas!”.

Despois, meditando, chegamos ao grego Estrabón, o primeiro xeógrafo que describiu esta terra e as xentes que a poboaban. Chegamos aí non porque estivera perto a universidade, senón por estarmos en Castro e na taberna socrática de Carmelo. Onde ía parar, se non, o Estrabón? E o que di Estrabón (Xeografía, 3, 3, 7) é dabondo significativo. Por exemplo: “A xente senta en bancos de pedra facendo círculo... A comida sérvese en xiro... No tempo da bebida, bailase en roda...”.

Cando a información é boa, sempre imos parar aos clásicos. Sempre houbo esa querenza polo círculo comunal, de iguais, fronte ao cadrado imperial, xerárquico. Sempre houbo esa habelencia para cambiar as rodas a tempo.

Somos un país de poetas, contos, músicas e tabernas. E iso que dicían que ía morrer, poetas, contos, músicas populares e tabernas, de súpeto ten o valor das trabes que terman do ceo. En común teñen non só o defendernos da malleira e da molleira, senón subministrarnos unha información, un xeito de ver, que nos protexe fronte a maquinaria inhumana e esmagadora do pensamento único. Carafio, e logo dicían que non existía o demo este chamado Único, e que fora un invento de dous galegos parisinos, Ramón Chao e Ignacio Ramonet!

De poetas, do seu papel histórico, fala moito Santiago Lamas na súa última obra, Fisterras atlánticas (Editorial Galaxia). Como a súa Galicia borrosa (2004), este é un texto que non ten perda. Hai tanta sutileza no tecer este téxtil que a relación que estabelecemos con el é semellante ao dunha ficción que engaiola. É un andar que activa a un tempo e conecta os hemisferios do pensamento e da imaxinación, mais non para confundir nunha viaxe exotérica, senón para esclarecer mediante o paradoxo, a ironía, a desmitificación... A verdade é que hai poucas lecturas máis entretidas que un ensaio intelixente.

Así como as queixeiras dan un biscallo de queixo a probar, vexan un anaco: “Un cínico oficial británico, se cadra lector de Cervantes, sabía o que dicía cando despois da sublevación irlandesa da Pascua de 1916 dixo: ‘Os irlandeses tiñan que nos estar agradecidos xa que con moi poucas baixas entre a poboación civil logramos eliminar algúns poetas de terceira categoría’. O problema era que estaba en Irlanda e había moitos máis poetas do que pensaba o cínico oficial británico”.

Non menospreces nunca a un país con moitos poetas.

Trata Lamas noutro anaco maxistral de George Borrow e o seu paso por Galés. E do paso por Fisterra deste tipo xenial, tan amante da liberdade como da Biblia, tradutor a 35 linguas, entre elas o caló, fálanos tamén Roberto Traba Velay en Crónicas de Fisterra: contos dun tabernícola (edición de Técnicas Gramaxe). Son dous libros ben diferentes, o de Lamas e o de Traba, fun feliz como nun tempo de cereixas. E coa música de fondo de ACadaCanto, esa marabilla de Guadi Galego, Xabier Diaz, Guillerme Fernández e Xosé Lois Romero. Todo o que conta Traba é verdade, histórico, mais todo semella un conto, unha viaxe ao reverso imaxinario de Fisterra. Cómpre dicir que Traba é tan tabernícola que ten unha taberna: A Galería. El defínea como “taberna polivalente”.

E como aquí se falou de cambiar as rodas, unha das historias de xente común extraordinaria que revela o libro de Roberto Traba é a de Celia Rivas Casais, a primeira muller de España que tivo carné de condutora para autobuses e camións. Unha fisterrá filla do señor Xaquín, que se fixera mecánico no tempo de emigrante en Estados Unidos. O primeiro camión que conduciu Celia, o 25 de abril de 1932, foi un Chevrolet de catro toneladas e transportaba peixe a Coruña e Vigo. Tanto foi o éxito do transporte que mercou un autobús Ford, de 50 asentos. Estaba tan leda que o pintou de cores, de rosa e de verde. Aos 15 días estalou a guerra e o autobús foi incautado.

Ás veces, a historia é así, cabrona, imprevisíbel, e ficamos sen rodas.