Na esquerda da esquerda

En 1987, Eugenio Granell achegouse ao notario canda outros promotores da Fundación Andreu Nin. Ao ir estampar a súa sinatura no documento fundacional, o rexistrador Ramos Armero preguntou ao pintor pola súa profesión. “Antiestalinista”, respondeu. As feridas políticas non acabaran de cicatrizar no corpo e no pensamento dun home fiel ás históricas siglas do Partido Obrero de Unificación Marxista (POUM), en cuxa constitución, un ano antes do golpe fascista de Franco, tamén estivera presente. “Bajo el impulso del partido comunista ruso, Lenin y Trotski, el lema de la revolución francesa, libertad, igualdad, fraternidad, aparecía al alcance de la mano”, escribía, aínda en 1990, nunha colección de historia repartida polo xornal El Mundo. Neste mesmo texto, El fantasma antitrotskista, engadía: “Velaí o estalinismo: un baleiro de ideas enchido co imperio do crime”.

Mais o activismo político non foi accidental na existencia de Granell. Con 19 anos participa no congreso fundacional de Izquierda Comunista e é nesas asembleas, convocadas na parte de atrás do réxime republicano, onde contacta cos materiais e as teses do surrealismo. Segundo o seu biógrafo Carlos Arias (Eugenio Granell, Xunta de Galicia, 2005), foi Cándido Fernández Mazas, pintor ourensán, quen o alertou das estratexias vangardistas e quen lle amosou a revista Minotaure, editada entre 1933 e 1939 por André Breton. Os lazos entre as correntes de esquerdas do comunismo internacional e as prácticas artísticas avanzadas, sintentizados en 1938 por León Trotsky, Diego Rivera e o propio Breton no célebre Manifesto por unha arte revolucionaria independente, aparecerónselle así a un mozo militante que só asumiría a ortodoxia surrealista anos logo, durante o seu exilio na República Dominicana.

Porque na tensa década dos trinta, a Granell preocupábao, antes de máis, a política revolucionaria. “É preciso aniquilar a burocracia”, redactaba, desde a prisión celular de Madrid, no seu primeiro artigo, “e condenar para sempre a funesta política tan axiña menxevique como aventureira, que levou a cabo até agora”. O militante de preguerra cumpría coa teoría e a praxe trotskista, atacaba a disciplina segundo a entendían os partidos da III Internacional, criticaba con violencia as tácticas manadas de Moscova que esixían aos comunistas a ruptura total coa socialdemocracia e esixía unha alianza obreira para frear o fascismo. “Sinalar como única saída e fin un Goberno Azaña, apoiado na alianza permanente republicano-comunista, equivale a desprezar por completo a acción revolucionaria do proletariado”, imprimía en La Batalla, o órgano de comunicación do POUM, catro meses antes das eleccións gañadas pola Frente Popular co respaldo do partido de Granell.

Coa guerra, a súa escrita adénsase. Aborda temas de estratexia militar e pensa sobre a eficacia do exército revolucionario. Tamén, en Hora de España, traza algún relato literario da urxencia dos acontecementos. Ao tempo, contribúe á organización da Columna Motorizada do POUM. E á represión estalinista que sucede aos denominados feitos de maio, cando o Goberno republicano ilegaliza a formación de Granell a causa das presións soviéticas, sobrevive refuxiado na casa de Rafael Dieste. Reincorpórase nun batallón ao mando dun cenetista. A partir da derrota, o exilio en Francia, no Caribe, en Guatemala, nos Estados Unidos.

Na escolma Artigos políticos (1932-1990) (Fundación Granell, 2009), presentada polo historiador Pello Erdoziain e recollidos de Comunismo, do El combatiente rojo —que o pintor dirixiu durante a guerra—, do Boletín Interior de Izquierda Comunista, do xornal dominicano La Nación, da publicación confeccionada en Estados Unidos España Libre ou de Diario 16, a ollada no muda no substancial. Abandonada a militancia partidista, Granell reconduce o combate por outros medios: a prensa. En lembranza do deputado poumista Joaquín Maurín, contra o “gran porco Dalí” ou contra o silencio dos intelectuais do Partido Comunista ante a desaparición de Andreu Nin. Precisamente ao secretario xeral do seu partido, real e sentimental, dedicaría aínda un lenzo en 1992: Elegía por Andreu Nin.