"Batua eta dialektoak uztartzeko bidea ahoskera izan daitekeela uste dut"

Ahoskerari adi dago beti Lourdes Oñederra, Fonetika eta Fonologia izan baitu jardunbide. Martxo hondarrean Donostian egindako Euskaltzaindiako sarrera-hitzaldian ere garbi utzi du hori izango duela lan ildo nagusia.

Galdera. Ahoskeraren arautzea Euskaltzaindiaren erronka nagusienetako bat al da?

Erantzuna. Bai. Hizkuntza bat eta batez ere, ahoskera nola arautzen den kezkatzen nau. Oso alor delikatua da, eta berebiziko garrantzia duela uste dut. Aholkua edo araua gaizki eratzen bada, gure kontra egiten du. Euskararen kasuan are gehiago kezkatzen nau horrek. Jendeak hau ondo esanda dagoela dio, eta hori kaltegarria izan daitekeela uste dut, uneko erabileraren arabera mila moduetara ondo osatuta egon daitekeelako. Horregatik, hiztunek askatasuna izatea oso inportantea dela uste dut, hizkuntza hortik bizi baita.

Hiztunek askatasuna izatea oso garrantzitsua dela uste dut

G. Nola uztartu orduan hiztunaren askatasuna eta ahoskeraren arautzea?

E. Arauak zehaztu egin behar dira, eta Euskaltzaindiak ahalegin berezia egin beharko luke alderdi didaktikoago batetik komunikatzeko. Ematen diren arauak erreginaren aurrean hitz egiten direnerako dira, ingelesek esaten duten bezala. Horiek erreferentziak dira, dotore janzteko gorbata edo takoiak janzten dituzunean bezala. Baina takoiak kendu eta sandaliak ere erabiltzen ditugu, eta hor ere ahalegina egin behar da.

G. Erdal hizkuntzen aurrean euskararen estandarizazioa premiazkoa dela nabarmendu duzu.

E. Barne loturak mantentzeko, eta batez ere hizkera maila formaletan erabili ahal izateko behar du euskarak estandarizazioa. Bestela, gaur egun jai dugu beste hizkuntzen aurrean. Bere esparru formalak behar ditu euskarak, eta ahoskerak gainditzeko duen arazoetako bat da hori.

G. EHUko hizkuntza irakaslea ere zaren aldetik, goi mailako ahoskeraren ikasketa bermatuta al dago?

E. Ez, formaltasun erreferentziak falta zaizkigu. Euskaldun zaharrak diren politikariek ez dute euskara batua erabiltzen jende aurrean, adibidez, edo alderantziz, euskaldun berriak tabernan ere euskara batua erabiltzen entzuten ditugu.

G. Ildo horretan, nola bideratu daiteke batuaren eta euskalkien arteko ikasketa?

E. Batua eta dialektoak uztartzeko bidea ahoskera izan daitekeela uste dut. Ahoskeran ezin da batua purua eduki. Horregatik, batua euskalki desberdinekin bateratzen ikasi behar dugu, eta hori ahoskeraren bidez egin daiteke. Bestela, jendeak batua egiterakoan, edo euskaraz ondo egin nahi duenean, gaztelaniaren fonologia erabiltzen dute hegoaldean, eta frantsesarena iparraldean. Hor daukagu erronka, ez da edonolakoa.

G. Euskaltzaindiak nola jarraitu behar dio eguneroko hizkerari, beraz?

E. Zoritxarrez, euskararen egoera dela eta, egunerokorako ere arauak eman behar ditu Euskaltzaindiak. Hizkuntza indartsu batean goi mailako hizkerarentzako ematen dituzu arauak, eta hiztunek moldatzen dute behekoa. Euskararen kasuan, goiko eta beheko hizkera egokitzea dagokigu. Mundu ideal batean goi mailako arauak emango lituzke Euskaltzaindiak, eta ondoren hiztunek behe mailakoa egokituko lukete. Horretan asmatu beharko genuke euskaltzainok, maila horietan noraino arautu eta noraino askatasuna eman. Gainera, Euskaltzaindiak ez du hiztuna lotzen, kanpotik ematen duena baino askoz libreago uzten du. Ondorengo transmisioarekin eta erabilerarekin lotzen dira arauak eta joerak askotan. Akademiak hau edo bestea agintzen du, baina ez ditu gauzak horrenbeste ixten. Horregatik, askotan esaten da Euskaltzaindiak gauzak aldatzen dituela. Begirale gisa lan handia egiteko dauka Euskaltzaindiak, hiztunen artean zer erabiltzen ari den begiratzeko.