Tyndale no exilio
William Tyndale foi perseguido por traducir a Biblia ao inglés. Tivo que marchar de Inglaterra no ano 1524 e a súa tradución do Novo Testamento, a primeira tradución inglesa que partía directamente do grego e non do latín, viu a luz na cidade de Worms en Alemaña. A resultas desta publicación, o Cardeal Wolsey, o cancelario do rei Henrique VIII, chamouno herético e pediu a súa detención, cousa que sucedeu despois da caída do propio Wolsey en 1535. Un ano máis tarde, William Tyndale foi atado á estaca, estrangulado e, unha vez morto, queimado preto de Bruxelas. Dixera famosamente que ía facer que o rapaz que guiaba o arado sabería máis da Biblia có mesmísimo Papa. O que che pasa por ser tradutor.
É difícil afacerse ao interior frío das igrexas de Santiago despois das velas acesas dos templos ortodoxos
Tres anos máis tarde, en 1539, saíu a Gran Biblia, tradución publicada en Inglaterra e autorizada, esta vez si, polo rei Henrique VIII. Pero a tradución de Tyndale seguiu a ter influencia. Calcúlase que a célebre Biblia do Rei Xaime, publicada en 1611 e un dos exemplos máis fermosos, xunto con Shakespeare, da lingua inglesa, baseouse nunha alta porcentaxe na tradución do herético Tyndale. Frases coñecidas como let there be light [que haxa luz], the powers that be [os que levan o poder] e give up the ghost [entregar a alma] son del. Os tradutores sempre andan por diante do seu tempo, por iso son tradutores ou, máis ben, por iso se decatan de que son tradutores. Todos somos tradutores polo simple feito de que non hai nada que creemos, pero algúns pensan que non é asi e, desafortunadamente, ás veces son estes no poder. De ser eu rei (algo que considero pouco probábel), nomearía un goberno de tradutores. Un ministro de Asuntos Exteriores que traducira os poemas de Rumi, un ministro da vivenda que traballara nunha versión dos poemas tardíos de Carver, un ministro do tempo libre que lera as Odas de Horacio en latín.
É curioso o rol que pode xogar a Igrexa na historia dos pobos. Veño de Bulgaria (a pesar de ser inglés; son un dobre emigrado), onde a Igrexa ortodoxa xogou un papel importantísimo en manter viva a tradición e a cultura búlgara durante os cincocentos anos que durou o dominio otomano. Os que loitaban pola liberdade de Bulgaria fronte a unha ocupación brutal e cruel (léase Tempo de partir de Anton Donchev ou véxase a película do mesmo libro co título Tempo de violencia) refuxiábanse nos mosteiros ortodoxos, ben escondidos estes nas montañas de Sofia e Veliko Turnovo. A Igrexa ortodoxa sempre se considerou portadora da tradición e mesmo hoxe é común ver a bandeira búlgara encima dun templo ortodoxo. Seguen utilizando o eslavo nos seus servicios, pero non queda dúbida de onde está a súa lealdade, xunto co pobo búlgaro fronte ao espectro do Islam do arcanxo Gabriel e o sufismo.
É difícil acostumarse ao interior frío das igrexas católicas de Santiago despois das velas acesas dos templos ortodoxos cos seus iconos tan quedos que parece que falan contigo. A miña única experiencia en vida da eternidade foi en 2002 ao final dunha rendición da Cuarta Sinfonía de Shostakovich pola orquestra da Ópera Kirov dirixida por Valery Gergiev. Ao director, coa súa batuta, permíteselle guiar o tempo, incluso detelo, e isto é o que fixo Gergiev durante uns segundos nos que saímos do tempo e entramos noutra dimensión. Xuro que estabamos todos cos pés no aire ata que moi paseniño nos devolveu ao chan do Royal Albert Hall. Iso foi ata hoxe, cando entrei na Igrexa de San Bieito ao lado do antigo Concello de Santiago na Praza de Cervantes. Había un ambiente caloroso, por vez primeira non ansiaba marchar, tocaban música e o crego falaba un galego xordo.
