Do 'París rebelde' á Galicia indomábel

Veño de ler o París rebelde: Guía política turística de una ciudad, de Ignacio Ramonet e Ramón Chao, editado en castelán por Debate, e póñome a pensar no que sería, ben contada, documentada e ilustrada, unha Galicia rebelde. Unha guía da xente e dos espazos da liberdade. Unha obra, ou obras, que puxeran en relación as vidas e a xeografía dos ideais revolucionarios en Galicia. Por suposto, non soamente de homes e mulleres nacidos nesta terra, senón dos que atoparon nela porto e refuxio, dos que estiveron de paso e deixaron semente, e dos que mesmo deron a vida pola humanidade neste parte do universo mundo.

Esa guía, de nacer ben, ademais de ser un suceso aínda deixaría pasmo a máis dun. Malia aos cambios habidos, Galicia segue a ser, para moitos de dentro e máis aínda de fóra, un depósito de mentalidades conservadoras e desentendidas. Que agora haxa un goberno de coalición de socialdemócratas e nacionalistas de esquerda, que ese goberno dure, e que teña serias posibilidades de revalidarse e aumentar apoios, non está a ser analizado por ninguén en ningures. E será un fenómeno paranormal? A ver se lle dedica algún programa o Iker Jimenez!

"Hai que acabar co mito de que os galegos foron un desastre para Galicia. Aquí hai un thriller"

Un dos personaxes sorprendentes dos que nos falan Ramonet e Chao cando o seu París rebelde percorre o cemiterio de Père Lachaise é o chamado Papus, un dos máis sonados espiritistas e teorizadores do ocultismo. O nome de Papus evoca o espírito de Nyctameron de Apolonia de Tiana, mais o noso home chámabase en realidade Gérard Encausse. O camposanto de Père Lachaise é un dos espazos da memoria con máis densidade simbólica de París. Alí está o Muro dos Federados, onde foron masacrados moitos dos líderes da Comuna. Tamén é un lugar de celebridades artísticas e de grandes voces soterradas: María Callas, Edith Piaf, Jim Morrison... Na tremenda canícula de hai catro anos, cando en París caían os paxaros mortos enriba das testas dos turistas, que se arrastraban como heroes, fomos parar como salvación ao arborado e fresco cemiterio de Père Lachaise, un dos máis sans do mundo, xunto co coruñés de San Amaro. Atopámonos tan ben, que ficamos durmidos nun banco até o anoitecer. Cando un dorme nun cemiterio, penso que debería obter automaticamente a cidadanía do lugar. Chamounos a atención a cantidade de xente que seguía a haber arredor dunha tumba, mais non era hora para investigar.

Agora sei que se trataba de Papus. Todos os anos segue a convocar multitudes arredor da súa tumba, en especial os 27 de outubro, aniversario da súa morte. O noso célebre e ocasional veciño en Père Lachaise nacera na Coruña, de pai francés e nai de Valladolid. Pasou toda a infancia en Galicia. Chao e Ramonet ironizan sobre esa circunstancia: "Se lle contaban historias de meigas e da Santa Compaña, ben preparado estaba para seguir profundando na nigromancia con Allan Kardec". O certo é que o coruñés Papus foi unha figura universal do ocultismo.

Ler o París rebelde é como ter a marabillosa cidade nas mans. Unha vibrante e excitante tipografía topográfica. Vendo pasar polo calidoscopio centos de persoas engaiolantes. A gran novela do mundo concentrada nunha cidade. Falando de cousas ocultas, aparece a pistola de Líster. De que falamos? Hai un moi interesante capítulo sobre o galego Enrique Líster, o canteiro comunista de Calo que foi xefe do Quinto Reximento, o corpo máis resistente do exército republicano español. Chao e Ramonet describen a súa moi humilde morada, coa súa familia, na rue Charles-Bossut, 1, onde viviron na postguerra, despois de rexeitar un chalé nas aforas de Paris. Durante a segunda guerra mundial, Líster fora nomeado xeneral dos exércitos soviético, polaco e iugoeslavo. Este home, que puído ocupar un estatus vitorioso, andou fuxido case toda a vida. Tamén en Francia, despois de 1950. Cando a guerra española, Antonio Machado dedicoulle un célebre e polémico poema. O que remataba dicindo:

'Si mi pluma valiera tu pistola

de capitán, contento moriría'.

A vivenda parisina de Enrique Líster foi rexistrada pola policía en dúas ocasións, mais nunca atoparon ningún arma. Quen a atopou foi o inquilino que ficou co andar, cando Líster liscou en 1950, unha vez ilegalizado en Francia o PCE. Cando os novos donos mandaron limpar a cheminea, descubriuse un revólver Walter 9 mm. A arma que levaba no cinto Líster durante a guerra. Non era unha pistola, era un revólver. Moito se segue a discutir sobre o sentido das palabras de Machado. Que quería expresar nese poema dedicado ao "español indomable, puño fuerte"? Pois, como diría Ángel González, o poema di o que quere dicir.

Conto dúas anécdotas, mais o Paris rebelde está cheo de xente interesante. Non encadea haxiografías. Cada peza biográfica é tamén unha peza literaria.

Esa literatura que contén información básica, en gran parte descoñecida, sobre un espazo de realidade como París é o que me leva a pensar no atractivo que podería ter unha guía así en Galicia. Cada vez son mellores as que tratan de espazos naturais ou etnográficos. Non estaría mal unha visión da Galicia indomábel.

Cando se fala das nacións (ou nacionalidades) periféricas, sempre se fala dos mitos que hai que desmitificar. Home, o que pasa é que en Galicia xa se desmitificou todo. Xa se sulfatou todo. Tiñamos celtas e viñeron os nosos historiadores a dicir que os antergos galaicos parecer parecían celtas, pero non o eran. Facían como que eran. E o mesmo pasou cos romanos, que os estivo vacilando Baltar no río do Olvido co método da "amnesia histórica", e cando entraron en Galicia xa estaban constituídas as Deputacións e o cadro de persoal. O Medulio? Iso foi cousa dos románticos, ho, e do licor café! E así todo. O dos Irmandiños? A Ilustración liberal? O dos Mártires de Carral? Os republicanos-federais? As mulleres pioneiras do sindicalismo europeo, aquelas cigarreiras e misteiras que lían a Charles Dickens e a Emile Zola? Os das Escolas Racionalistas? O xornalismo combativo de El Corsario? O agrarismo que liberou a terra? Fálase moito do mal do minifundismo, si, pero peor mal sería o latifundismo. Aquí, se cadaquén ten un ferrado de terra, pois por algo sería, alguén tería que sachalo, non é? Terra tan mansa non será, digo eu, esta na que trunfaron por tempos os que se trataban por irmáns, como iguais, e metéronlle un bo abaneo ao asunto catastral, no tempo en que o poder eclesiástico era tamén inmobiliario.

Tal vez habería que afrontar unha segunda desmitificación. Acabar co mito de que os galegos foron un desastre para Galicia. Unha especie de seres desleixados que non fixeron outra cousa que andar a mocazos entre eles e a foder o paraíso terreal. Que non souberon estar á altura da Historia. Aquí hai un thriller, un enigma que resolver. Que pasou entre os galegos e a historia? A serie sobre a historia de Galicia na TVG está moi ben, mais está escasa en figurantes. E claro, os desmitificadores aproveitan e din que é unha historia de galeguistas, como se falasen dunha das tribos máis raras de Galicia.

En xeral, os galegos quixeron moito a Historia. Foron moi considerados con ela. Mesmo namoráronse. Quixeron darlle mellor vida. Sacar a Historia da historia de sempre. Hai moitos galegos e galegas que viviron unha aventura coa Historia. E tamén moitos chascos. Ocorre ás veces que a xente está á altura da Historia, e mesmo un pouquiño por riba. É a Historia a que non adoita estar á altura da xente. Que lle dean moito polo saco! En literatura, fálase moito de "novela histórica", mais hai novelas que son como mordomos da historia, e novelas que loitan contra ela, que non se deixan domesticar. Camus falaba de dous grandes partidos que atravesan o tempo humano. O Partido da Historia versus o Partido da Vida. E tiña moita razón Barthes cando falaba da narrativa en relación coa historia: por unha banda, hai que contar a trama da historia, escaneala, e por outra, loitar contra ela. "Non me arromedes", era un xeito de amoestar a un neno cando levaba a contraria. Pois coa historia, hai que arromedar. Vindicar os nomes e os espazos dos que non aceptaron a maquinaria pesada da Historia, dos que foron depositarios da dignidade humana, é un xeito contemporáneo de apostar polo Partido da Vida. Xa vemos que isto da Fin da Historia foi un conto estupefaciente. Así que hai que escribir a Guía da Galicia revolucionaria, da Galicia libertaria, da Galicia heterodoxa. Mesmo da Galicia "toliña", dos nosos raros. Da outredade galega.

E dar, por que non?, un pinchacarneiro nigromante co señor Papus do Père Lachaise a San Amaro.