A paixón dun galego chamado Mac Gregor

"Qué é un home rebelde? Un home que di que non. Mais se se nega, non renuncia: é ademais un home que di que si dende o seu primeiro movemento". Así comeza a obra de Albert Camus, O home rebelde, esa chave mestra para abrir os cadeados mentais do noso tempo. A idea de rebelde, no uso cotián e mesmo político, confúndese de máis co individualismo arroutado. Certo que o non ante a inxustiza é a proba decisiva de humanidade, como vemos nesa outra xoia francesa que é O pequeno salvaxe de Truffaut. Mais a apertura de Camus, o inesquecíbel parágrafo, ten calidade excitante de transformar o non nunha estación de partida. Ou mellor dito, nun peirao de embarque, posto que imos falar de Emilio Mac Gregor.

"Non había máis que velo. Tiña esa afouteza de quen era quen de dicir que non"

Non había máis que velo. Tiña esa afouteza de quen era quen de dicir que non, de rebelarse contra a inxustiza. Levaba a rebeldía no corpo, no movemento das mans, na expresión do ollar. Mais esa rebeldía era como leña de uz. Como un guizo. Daba calor a todo o que o arrodeaba, a todo o que emprendía. Mac Gregor era valente e fermoso. En días axitados, os que seguiron ao Nunca Máis, cando colaborei con el nun documental de denuncia que se titulou E punto, parecíame que quen se achegaba ao lugar de encontro era un personaxe saído dunha viñeta de Hugo Pratt. Non porque fora arquetípico, senón precisamente pola naturalidade con que expresaba o seu ser rebelde. Non se afastaba do principio da realidade, mais o seu realismo tiña unha emotiva fasquía idealista. Tiña graza. Era desas persoas, como di o narrador d'O corazón da escuridade de Conrad, que encarnaba todo no que un puidera confiar.

Mac Gregor naceu en México DF hai 45 anos. A nai chamábase Elena, nome tamén da avoa lucense. A viaxe vital de Elena ten moito que ver coa do fillo. Ela foi, el volveu. Era ela unha das nenas do barco Morelia, deses barcos que ficarán como a arquitectura fermosa e valente da humanidade. No Morelia viaxaron cara a América, en plena guerra, 500 nenos da España republicana acollidos polo solidario México de Cárdenas. A Elena o golpe fascista de 1936 pillouna en Madrid, en casa duns seus tíos. Ela era de Lugo, e alí ficaban os pais e tres irmáns. Ao pai, un home íntegro, matárono deseguida polos seus ideais. Elena, que andaba por dez anos cando partiu a México, tardou moito en saber desa amputación familiar. Tivo por fogar a embaixada da República, en México DF, e só cando foi maior de idade soubo o que pasara co pai e as penalidades do resto da familia. Nese tempo conseguiu, dende tan lonxe, achar e comunicarse coa nai. Daquela, xa casara cun mexicano, home que tiña negocios en Cuba, e na illa caribeña foi o reencontro coa nai e co irmán maior Pepe, a quen o franquismo amargou a existencia. A avoa Elena morrería, con máis de 90 anos, en México. Unha galega lúcida, alegre, de mentalidade moi aberta, e que deixou aos seus o enxoval do libre pensar.

A Elena nai casaría de novo, con dous fillos na fronteira adolescente, co actor Eduardo Mac Gregor. Nos xornais, cando os nomean, poñen McGregor, mais eles, descendentes de escoceses emigrantes, escriben Mac Gregor. O pai de Eduardo chegou a ser xuíz do Tribunal Supremo. Era tan feito a si mesmo, que se fixo célebre de xuíz porque foi en persoa de acabalo e con rifle á serra á procura dun bandido irreductíbel. Dende cativo moveuse polos estudios de cine Churubusco, onde traballaba seu pai Eduardo. Era un tempo ventureiro para a cinematografía mexicana, a máis importante do mundo, despois de Hollywood, e a par da italiana Cinecittá. Por alí andaban Luís Buñuel e Carlos Velo. Eduardo Mac Gregor traballou, por exemplo, en Simón del desierto. A súa paixón era o teatro. E montou un de vangarda en México DF. Todo ía ben, moi ben, até que a mafia local se interpuxo. Eduardo tivo serias ameazas de morte. Así que se viron obrigados ao camiño de volta. En 1972 a familia estaba en Madrid. Un ano despois, en Holanda. Alí, Emilio, nun programa radiofónico do pai, fixo de meritorio. Alí, moi novo, respirou a liberdade. Lembraba sempre un concerto de Patti Smith, lembraba as primeiras experiencias amorosas... O Mac Gregor que volveu a Madrid con 14 anos ía moi por diante dos mozos da súa idade.

Pasou polo colexio Yale, que abrira xente de esquerdas relacionada coas artes. Alí sentiuse moi ben. Estudou filosofía, traballou na radio. Conseguiu meterse de meritorio no cine. Con Manuel Gutiérrez Aragón, con Antonio Mercero. Arrincou a facer curtametraxes. Comprometeuse co sindicato anarquista CNT de Artes Gráficas. Cando o terremoto de México, tomou unha determinación. Subiu ao primeiro avión, cos bombeiros, e fundiu a súa ollada coa cámara, nunha experiencia de cine verdade. Ficou en México, con pasaxes a Miami, para mergullarse no medio televisivo. De volta a Madrid, foi da equipa pioneira de Canal+ e realizou durante tres anos Lo + Plus, unha das mellores experiencias de información cultural en televisión. Volveu arriscar de novo en series de ficción, como Ellas son así, producida por Trueba PC. E daquela, chamado por Besteiro, de Video Voz, veuse como realizador de Mareas vivas, a creación de Reixa que fixo historia non só na TVG senón na concepción das teleseries en España.

Nina Gázquez está a preparar un documental sobre MacGregor, tecido con lembranza e ausencia, e unha escolma da súa obra, que se mostrará este 26 de abril no Centro Galego das Artes da Imaxe, na Coruña. Emilio e Nina tiveron dous fillos. Eduardo, de 10 anos, e Sara, de 9. Nina lembra agora a primeira viaxe de Madrid a Galicia, a da mudanza, no Expresso Rías Altas, con dúas crianzas que aínda non andaban. Aquel ano de 1999 cambiou a vida de Mac Gregor. Descubriu Galicia e descubriu o mar. Metéuselle tan dentro que podía berrar como Baudelaire: "Se es libre, amarás o mar!".

A súa ollada confundiuse outra vez coa cámara seguindo o tráxico remol do Prestige. Participando na réplica de esperanza que foi o movemento cívico, ecolóxico e do voluntariado de Nunca Máis. Hai moita imaxe filmada por Mac Gregor, en colaboración con Burla Negra, que debería servir para futuros documentais. Deixou feitas algunhas pezas mestras do documentalismo galego, como E punto (para Hai que botalos) e Lume e fume, sobre o terrorismo dos incendios forestais. Seguiu gañándose a vida co seu traballo, como na exitosa serie Pilotari para a televisión vasca. E tiña moitos proxectos para realizar en Galicia. Un deles, unha película na que o fornecedor de historias de Jules Verne, era un enxeñeiro naval de Ferrol.

Emilio Mac Gregor, amante de Galicia e da súa lingua, submarinista e "náufrago encantado" no mar da Costa da Morte, faleceu a mediados deste mes de febreiro. A morte executou un movemento larpeiro. Imitou o golpe de mar que, como é sabido, prefire os valentes. Suso Lista, o libertario embaixador de Corme, percebeiro, actor e escritor (susolista.blogspot.com), que tanto compartiu con Emilio, escribiu unha elexía que morde como a que Miguel Hernández dedicou ao compañeiro da alma Ramón Sijé. Dicía Suso Lista que MacGregor, indo cara Estixia, na banda da morte, seguramente se tirou da barca de Caronte para mergullarse e ver os almeiros de peixes e algas da lagoa. E se o di, ten razón Suso, que sabe soñar do non e do si.