Chega o neofolk

No folk galego hai máis e mellores instrumentistas que nunca, di Ugia Pedreira, a cantante de Marful, "pero faltan conceptos". "Eu podo mesturar unha muiñeira con reggae, pero no meu caso non sería natural, e a fusión debe ser natural". Para Óscar Losada, crítico especializado na cuestión folk, a diversificación é enriquecedora. "As propostas gañan en personalidade, malia seguirmos con carencias". Entre as eivas, remarca, "coidar as letras". "Eu podo contar a historia de Irlanda ou Escocia polas cancións... Aquí niso aínda temos que traballar".

Entre tirar do cancioneiro e escribir textos propios, o ideal sería "manter as dúas liñas", di Xabier Díaz, ao primeiro entalado como cantautor por ter letras propias. A cuestión narrativa vale de síntese na boca do historiador Ramom Pinheiro, do Conservatorio de Música Tradicional e Folque: "A comezos dos 70 convivían Voces Ceibes, Os Tamara e os que facían neotrovadorismo. As letras tiñan sabor popular, pero nos 80 callou unha interpretación do modelo Milladoiro que facilitou que a música identitaria non tivese discurso narrativo. Isto facilitou a súa difusión".

"Nos 80 callou unha música identitaria sen discurso narrativo"

"Repetir tantas veces 'terra' e 'mar' quizais acabe parecendo rancio"

"Necesitamos a forza tabernaria de Fuxan os Ventos", di Carlos Quintá

Recuperar iso, "dicir cousas e que cousas", non está sendo fácil, di Pinheiro, "pero a xente nova teno claro". Xa non hai celtismo que prexudique a recepción de novas propostas, caso do folk progresivo de Doa -onde convivían King Crimson e a música medieval- a comezos dos 80. Tras a enxurrada dos 90 foi Mercedes Peón quen, no novo século, recuperou algúns rastros vogais da música galega. Con outra caste de mestura, tamén arrimadas ao distingo vocal, bandas como Nordestinas venderon máis de 5.000 discos cunha hibridaxe de jazz e formas tradicionais. Espido -Guadi Galego e Guille Fernández, de Berrogüetto- pregúntanse á súa maneira como se pode renovar o patrimonio musical. Nese tirapuxa entre respecto e pacto estilístico, á hora de reinterpretar a tradición, insírense proxectos dispares de músicos mesturados: desde Lizgairo -Rodrigo Romaní, Anxo Pintos e Xosé Liz-, Nova Galega de Danza, Xochilmilca e os arranxos de jazz de Entre Trastres a Talabarte Trío, onde Quim Farinha, Pedro Pascual e Kin García peneiran a tradición dos países europeos que coñecen.

Paralelamente, as propostas achéganse en campos tradicionalmente refractarios ao folk galego. Non hai tonadas en galego como as que legou en bable o asturiano Nacho Vegas, mais en traballos como Finais dos 70, comezos dos 80, do dúo Fanny & Alexander, hai temas dos Smiths, Fuxan os Ventos e recreacións persoais de música tradicional galega. O diaño e a mona, o segundo disco de Xurxo Romaní, vai máis alá dende un discurso vencellado á música tradicional. Romaní emprega a zanfona -electroacústica- con programas de son, guitarra e baixo eléctricos, creando unha atmósfera onde as transicións electrónicas estruturan a peza tradicional, con chiscadelas ao rock progresivo e versións de Pastorius, Steve Hackett e Joe Zawinul. E todo é música galega, como na FNAC da Coruña.

"A electrónica é perfecta para a gaita", considera Óscar Fernández, zanfonista eléctrico no trío Bonovo. A afirmación, a falta de rodaxe, aínda creaba sarabullo hai a penas tres anos. "Falo da gaita antiga de melodías simples, buscando ambientes, non da gaita tocada coas complicacións harmónicas do violín". A banda de Fernández, Pulpiño Viascón (batería electrónica e serrón) e Roberto Grandal (acordeón con programacións de baixo, piano e teclados), fai "música tan tradicional coma os gaiteiros de Soutelo", din, "pero os medios son os de agora". O seu primeiro disco tras dous anos de concertos sácao Falcatruada o 27 de maio. Hai moita esperanza depositada, publicidade á parte, mais Óscar Bonovo revólvese: "A min o folk galego gústame como está... Quizais o panorama reflicte ben o carácter da sociedade galega: xente individualista que tira cara ao seu lado. Para a industria non sei, pero para a música galega esta situación é boa".

Desa revisión da historia recente do folk galego participan tamén bandas como os dezanos Linho do Cuco, máis acaroados ao tradicional pero coas mesmas reservas de espírito. "Menos pretenciosidade e máis visceralidade", recomenda Carlos Quintá. "Necesitamos esa forza tabernaria de Fuxan os Ventos, por exemplo, que se sacrificou tras un certo aburguesamento". "Porque o da fusión é o de sempre; se o anuncias antes de empezar, mala cousa". Linho do Cuco autoeditará en breve o seu segundo disco, tamén homónimo.

O que resulta de xuntar bombo, tamboril, pratos, gaita, frautas, oboe, tuba, zanfona e acordeón diatónico é, nas palabras do oboísta Benxamín Otero, "música de baile". Unha volta ás raíces. "Nós partimos da música tradicional para facer verbena". Igual que Oro Val ou Del Río, entroutros autores que compoñían para as bandas. O que pedía a xente, fose muiñeira, cumbia ou bolero. Quintá e Otero fan chanzas con títulos famosos do folk galego: "Se repetimos tantas veces terra e mar, quizais o rollo bucólico-marítimo acabe parecendo rancio".

O criadoiro da música tradicional son 20.000 estudantes, 640 profesores e 700 centros de ensino, case o 60% vencellados a asociacións culturais, segundo datos da Fundación Sondeseu. Das bandas de gaitas saíron Pedro Lamas e Dani Bellón, 30 e 23 anos, que simultanean proxectos que van desde Luvas Verdes -co disco Fandango desesperado (2005)- á Nova Galega de Danza, ou unha previsión de quinteto onde Bellón tocará temas xudeus e arxentinos. Eles defenden unha música de autor no contexto tradicional. O folk, din, "pode ir a calquera lado".