Curros, Rouco e a nova Inquisición

Hoxe, 7 de marzo, cúmprense os cen anos da morte na Habana de Manuel Curros Enríquez, o chamado poeta civil de Galicia, un gran escritor, librepensador e indomábel xornalista demócrata. É dicir, o Demo. Curros foi a encarnación do Demo para a Igrexa daquel tempo, que mesmo chegou a promover o seu xuízo e persecución cando se publicou, en 1880, Aires d'a miña terra. Foi o bispo de Ourense quen puxo en marcha a maquinaria represiva, cun oficio dirixido ao gobernador civil para "impedise a circulación e venda do expresado tomo de poesías". Aínda que o vello carlismo perdera as guerras, na práctica impuxérase o dominio do tradicionalismo coa súa alianza de Altar e Trono, que aínda hoxe non poucos predican con outras verbas. O caso é que o gobernador, o fiscal e a maxistratura van ir da corda do bispo. E o maxistrado Mella Montenegro condena o poeta á pena de dous anos, catro meses e un día de prisión correccional, ademais de impor unha forte multa. Non era un andromeneiro, o señor xuíz. Había que ferrar as musas e capar o poeta!

Na Igrexa trunfou quen tiña unha estratexia de poder e non de servir

Curros atopou refuxio e simpatía na Coruña liberal, a única grande cidade que non tiña nin ten pazo de bispo. A Audiencia coruñesa revisa o caso e sentenza a total absolución o 11 de marzo de 1881. A defensa que fixo do poeta, e da libre creación, o avogado Luciano Puga ficará como un dos fitos máis honrosos da historia xurídica galega. Pasaron xa moitos, moitísimos anos daquel episodio. Estamos a un século do pasamento de Curros. Todo iso é historia. Debería ser unha vella historia. Mais relemos A Igrexa fría, un dos poemas malditos, e non é doado distanciarse. Un non pode evitar o estarrecer.

Qué sería hoxe de Curros? Qué dirían del e da vibrante alegación do avogado Puga os poderosos medios de comunicación ultramontanos? A liberdade de expresión non permitiría o seu procesamento, mais a algúns maxistrados, da escola do Montenegro, e lido o que lemos, e oído o que oímos, non lles faltaría a gana de trincar o cidadán poeta, canda a materia de Escola para a Cidadanía.

Qué pensaría Curros dunha Igrexa que no século XXI nomea como xefe a Rouco? A elección de Antonio María Rouco Varela -o arcebispo de Madrid, nado en Vilalba- como presidente da Conferencia Episcopal interprétase como un trunfo neo-conservador, esa metamorfose do que se chamou integrismo e despois nacional-catolicismo, na xerarquía da Igrexa española. Rouco tivo un pasado teolóxico progresista que se oculta. Un certo paralelismo co historial do Papa, Joseph Ratzinger. Ambos os dous palideceron coa iconoclastia das revoltas estudantís dos anos 60. Disque colleron medo. Non falo agora do medo aos estudantes. Medo a si mesmos. Medo ás conclusións do Concilio Vaticano II. Hai un proverbio portugués que di: "Quem tem medo do mar, não se embarque". Pois eles pertencen a esas elites eclesiásticas que tiveron pánico do mar. E decidiron nin embarcar eles nin que saíran as naves.

A xerarquía da Igrexa é, en ocasións, moi crítica co goberno democrático. Leva mal que prevaleza o poder civil ou que os políticos non sexan mansos. Mais os pazos da Igrexa están cheos de labirintos. Semella un paradoxo, mais é así: a historia da Igrexa é moi política. Intensamente política. E esa é a imaxe que finalmente proxecta. Dá a impresión de que cada vez sabemos máis da xerarquía e das intrigas pacegas, e menos de cal é o estado real da Igrexa no seu conxunto. Hai un divorcio entre o aparello eclesiástico e a sociedade nominalmente crentes? Mais cal é a dimensión social e o alcance dese divorcio? É monolítica a Igrexa de hoxe? Está envellecida en corpo e alma? Son a maioría dos párrocos galegos da corda de Rouco?

Hai unha obra moi descoñecida e curiosísima para alumar zonas de sombra do que a Igrexa galega é, aínda que ese non sexa o seu obxectivo. Titulase Todos irmáns, sempre irmáns (Vodas de ouro sacerdotais). Está impresa por Gráficas Venus, na Coruña, no 2007. Reúne os testemuños dos sacerdotes da promoción de 1957 na arquidiócese de Santiago. O que lle dá especie picante ao libro é que estamos ante 40 autorretratos de curas saídos do seminario compostelán e con diferente destino, dende a máis modesta parroquia até o Vaticano, pasando por quen se foi capelán militar á Lexión. Hai algúns relatos preguiceiros, mais hai outros que son verdadeiras novelas que falan dunha vida e tamén son un escáner da sociedade e da Igrexa. Hai curas simpáticos, cunha escritura moi irónica, que nos descobren vellas regras que os despistados laicos descoñecemos. Por exemplo, cómo saber o que é unha boa parroquia, un bo destino? "As parroquias califícanse polas hostias que comen e as pesetas que dan". Así de claro.

Hai de todo neste libro. Épica e ruindade. Esperanza e desacougo. Desprendemento e interese. Hai sacrificio e tamén resentimento. Hai moita tristeza e faíscas de humor. Anécdotas inesquecíbeis, como a do sacerdote que exerceu en Conxo e cando preguntaba: "Onde está o Espírito Santo?", había sempre un toliño que movía os brazos como ás e berraba: "Son eu, son eu!". Mais este libro tamén ten a súa propia historia como tal libro. Lamentablemente verídica. A historia dunha inquisición dentro da Igrexa galega.

Na segunda edición desta interesante obra desaparece un dos testemuños recollidos na primeira. Dende logo, un dos máis importantes e valiosos. A memoria de Celso Alcaina Canosa, que el titula El mundo, un pañuelo. La vida, un regalo, está escrita cunha extraordinaria calidade literaria e revela un maxín portentoso. Alcaina naceu en Moraime (Muxía) en 1934. Estivo no seminario de Santiago de 1945 a 1954. O relato que fai dese período, como do resto, é dun grande valor humano. Eis un anaco: "Confesión general. Confesé mis enormes pecados mortales, acciones que había considerado inocentes, pero que a partir de ahora ya habían roto mi alma, por haber faltado a misa dos domingos, por haber comido carne un viernes de Cuaresma cuando ya había superado la edad de siete años... Me odiaba". A carreira do cura Alcaina vai ser excepcional. De Comillas a Roma. Despois de doutorarse no Instituto Bíblico, ocupará postos de grande relevancia. Até que é chamado polo cardeal Ottaviani, e por decisión papal, a formar parte da Sagrada Congregación para a Doutrina da Fe. É dicir, e como el mesmo explica, o antigo Supremo Tribunal da Santa Inquisición. Alí traballa un ano: "Me encontraba dentro del horno donde se cuecen los dogmas, donde se aplica el bisturí a los heterodoxos". Mais a súa visión cambiará. El mesmo escollerá o risco. A liberdade. A heterodoxia. Foi tradutor na FAO. Foi fiscal en Brooklyn... Pasou a colaborar con organizacións como Amnistía Internacional. Pois ben. A extraordinaria autobiografía foi decepada, eliminada, na segunda edición, para deixala impoluta.

Nestas estamos, Curros.

Cómo é hoxe a Igrexa galega?

Hai algo claro. Quen trunfou na Igrexa foi quen tiña unha estratexia de poder e non de servir o pobo. O día en que se anunciou o nomeamento de Rouco como presidente episcopal, a miña lembranza foi para outro home relixioso nado en Vilalba, Xosé Chao Rego. O irimego. Cada un dos seus libros é un ollo de auga que dá de beber a quen leva sede, sen preguntar quen vén sendo. Unha fonte onde as troitas non morren porque a auga está limpa. A súa obra toda é unha reserva mental da biosfera. Qué deixarán outros?