O himno, en confianza

Informa Mackenzie que o himno hai tempo que xa non é asunto de conversa en Irlanda. No Derby de Santiago, David Mackenzie pide con retranca unha cervexa do século XIX. Mais o camareiro non pilla hoxe as ironías históricas.

-Temos Estrella Galicia 1906.

-Ben, ben. Esa tamén vai ben.

Tanto o actual himno portugués como o irlandés son posteriores ao galego, que naceu en 1890 (no ámbito dun certame do Orfeón Coruñés) e que se "inaugurou" de xeito solemne o 20 de decembro de 1907 no Teatro do Centro Galego da Habana. Dende o Caribe, como tantos outros froitos, a peza de Pondal e Veiga volveu a Galicia, con forza de novidade. A vicisitude dunha balada histórica dá para un bo relato. Contén a historia de quen a fixo, de quen a cantou e de quen soñou cantala. A primeira interpretación do himno na Habana non foi unha casual carambola, aínda que ten a súa intriga, como ben se conta na máis esclarecedora pescuda verbo do asunto, da man de Manuel Ferreiro e Fernando López-Acuña e que co título O Himno: historia, texto e música, será publicada en breve polo Consello da Cultura Galega. Co gallo da estrea americana, o presidente do Centro Galego, Xosé López, pronunciou un ben harpado discurso que a prensa cualificou como "liberal, autonomista, regionalista y hasta solidario". Liberal, autonomista, solidario. Contra a tiranía e o escurantismo. Esa é a composición química do himno. Quen fique na codia da metáfora mitolóxica non entenderá que a de Pondal-Veiga é unha balada filla da revolución democrática. Un gran himno? Non hai grandes himnos a priori, senón magníficas pezas. E Os pinos de Pondal-Veiga é unha delas.

"ONDE ESTÁS, MEU QUERIDO PAÍS?"

O selo singular é esa feitura de canción romántica na que dialogan xente e natureza. Un himno asombroso en toda a historia dos himnos oficiais, pois comeza con interrogantes. Alguén viu nalgures unha multitude a facerse preguntas no ar. Coido que o asunto do himno galego engaiolaría a Elias Canetti, autor de Masa e poder. Unha das causas de que o himno galego sexa motivo recorrente de polémica é porque non se deixa facer masa. É un himno solitario ou solidario, mais non se presta para fanatismos ou fanfurriñadas. Un himno que semella un lied de Shubert. Un dos lieder máis marabillosos aos que puxo música Franz Schubert é o titulado Der wanderer (O camiñante, de Schmit von Lübeck). Un vaino lendo como un himno persoal porque tamén abondan nesta canción as preguntas: Onde estás ti, meu querido país? / Imaxinado, presentido e nunca coñecido! E hai tamén unha referencia a un rumor, a un rumor misterioso que responde dun xeito inquietante ás preguntas: Alí onde ti non estás, alí está a felicidade! A min, este final, lémbrame un poema abraiante de Rosalía, Ódiote, pouco coñecido, por non dicir oculto, e que cantou de xeito maxistral César Morán na gravación Río de son e vento.

Este verán falouse moito do himno en Galicia e hai xente á que, con estas cousas, se lle mete o sistema nervioso na cabeza. A min gústame. Paréceme algo entrañábel. É verdade que este vivir na eterna dúbida semella algo ridículo, mais vexan o que escribiu Voltaire a Federico-Guillermo de Prusia falando da dúbida e do ridículo: "A dúbida non é un estado demasiado agradábel, mais a certeza é un estado ridículo". A min gústame este lugar onde se delibera aínda sobre o nome do lugar. Acada o país un ar de velada romántica. Xente a debater, na barra do verán, se lle gusta ou non o himno, se o deben cantar os pícaros na escola, se é longo de máis ou atinado nos adxectivos cualificativos. Gústame este país a dar voltas no carrusel, mentres soa a balada de Pondal-Veiga.

Houbo na Coruña un carrusel de recreo, un tiovivo, que tiña de única música no harmónico A Marsellesa. Estaba nos xardíns do Recheo e era propiedade de don Lino, o mesmo que tiña un pavillón ou café cantante de atrevida estética modernista, é dicir, de madeira sensual, un atlantismo de moulin rouge, de muíño parisino. Velaí tamén o soño dos ríos galegos: moer en muíños vermellos. Este admirado don Lino foi quen proclamou dende o escenario do cabaré, co gallo dunha gala benéfica na que ía actuar La Chelito, e en presenza das irmás da Caridade: "¡Educación, señores, educación, me cago en Zeus, que entre el público hay mujeres, y algunas, decentes!". Algo así. Pois ben. A infancia coruñesa do primeiro terzo do século XX montaba nos cabaliños de madeira ao son da Marsellesa: Allons, enfants! E contan tamén que as nenas xogaban a saltar a corda coa canción prohibida de Mambrú se fue a la guerra, ¡qué dolor, qué dolor, qué pena! Unha canción infantil que enfurecía os militares africanistas. Un himno popular, anti-belicista, o da pena de Mambrú.

O HIMNO, A LINGUA E A LIBIDO

Si, gústame esta Galicia diletante. Non no sentido pexorativo, senón no orixinario: que goza co seu. E xa sabemos dende a póla pornográfica dos Cancioneiros, moito antes do marqués de Sade, que hai moitos xeitos de gozar. Fálase moito de auto-odio, mais eu penso que ese é un enfoque en demasía simple. O chamado auto-odio é, en realidade, outro xeito de amor. Un amor doente, revirado. Un amor sádico, masoquista, de chuvia de ouro e outras habelencias. O galego convertese así en algo máis que unha lingua. Sae do eido da razón e entra no da superstición. Que unha lingua esperte estas paixóns propias da líbido é sinal de vitalidade. A lingua como un corpo aberto, que pode aturar voces contradictorias.

Ninguén remata o himno galego máis anoxado ou irado do que estaba cando o principiou. Os himnos moitas veces sonche como certas drogas: soltan o monstro que hai dentro. Mais o himno galego eu non o vexo nada cocainómano nin lisérxico. Nin licor café leva. Se cadra aínda ten unhas herbas de albeite, madreselva ou algo así. Hai himnos carnívoros e hainos vexetarianos. O galego é vexetariano. A ninguén se lle ocorrería principiar unha batalla co son d'Os pinos, agás para desorientar ao contrario e bombardealo con dúbidas e nostalxias.

No himno galego non hai constancia de inimigos, mírese como se mire. A xente pregunta ás árbores o que din co seu rumor, e ás árbores proceden a informar con conciencia ecolóxica. No himno non hai inimigos. O que hai é parvos. O máis forte que se di é "imbécil". Iso mesmo, en calquera radio episcopal, sería hoxe un trato decoroso, cualificado. Poden cantalo os nenos? Os nenos son quen mellor o poden cantar. Os nenos sempre tiveron moita confianza coas árbores. Ulises convence a Laertes de que é o seu fillo porque é quen de enumerar as maceiras, pereiras e figueiras de Ítaca.

Á hora da verdade, cada canción que significa algo é un himno do mesmo xeito que cada persoa é unha nación. Un vai metendo na súa arca os himnos da vida, onde conviven Nem ás paredes confesso, de Amalia Rodrigues, con La mamma morta, na voz de Maria Callas, ou Like a rolling stone, de Bob Dylan, con Verdes são os campos, o poema de Camões que cantou Jose Afonso... Mais a min non me pesan Os pinos. Gústame esa balada optimista que cantamos con desolación.