"Estamos enfermos de normalidade"

Desque os personaxes de Cabeza de chorlito quixeron matar ao narrador, Xurxo Borrazás (Carballo, 1963) instalouse de xeito natural coma un dos escasos experimentadores da narrativa galega. Sete libros despois, o escritor bergantiñán, profesor de inglés en Vigo, saca en abril Arte e parte (dos patriarcas á arte suicida).

-Se na arte non xogas a vida, estás perdido. Eu son un tipo de familia, pero cando escribo son Mr. Hyde- di.

Ao non ter blogue nin prodigarse en entrevistas, agora saberemos o que pensa Xurxo Borrazás despois de Ser ou non (2004).

"Gustaríame que se vise coma un ensaio feito por un novelista", comenta, "sen pretensións de exhaustividade nin de verdade". O autor fala da realidade galega, coma sempre, e de como intervir nela, sen as máscaras do narrador. Segue sendo claro: "Hai presións implícitas que non deberían existir, que son malas incluso para quen as exerce, por exemplo certos sectores do nacionalismo galego. Semella que hai que lavar os trapos sucios na cociña, e estamos aparcando loitas transversais coma o republicanismo, o laicismo ou o feminismo radical", sinala.

"O PP sabía que a mellor forma de censura é a subvención. E velaí"

"Todo iso queda en stand by por irmos todos xuntos, cando camiñar na dirección da maioría é o contrario do que debe facer un artista. Pódese traballar por Galiza igual ou mellor facendo cousas raras".

Aquí conviría entender a literatura experimental en Galiza como unha cousa rara. "Está prácticamente desaparecida", afirma o autor de Eu é, a quen lle custa ver novidades na última década. "E isto intensifícase entre os narradores máis novos. Están Cid Cabido, Queipo ou Antón Lopo... Entre os mozos interésame a obra de Samuel Solleiro... Tamén o autor dunha novela... Terá as túas balas [Xabier Cid]".

Borrazás segue identificando o carácter inefable da realidade -a insuficiencia da linguaxe- como piar da súa obra, chea de personaxes que consideran que o único valioso é "arriscar a vida". Máis alá dos mandamentos de Barth para o narrador posmoderno, que non abranguen as liñas de fuga dos seus mellores libros, as súas referencias anglosaxonas -traduciu Trópico de Cáncer, e agora prepara a versión galega d' O ruído e a furia- tamén o distinguen no mapa recente da novela galega. De Pynchon a Grace Paley.

"A obscenidade e a sofisticación intelectual desacougan partindo de impulsos parecidos", afirma. "E contribúen a cuestionar a visión do mundo do lector". O mesmo que fragmenta a realidade crebou tamén a arte, vítima do exceso de representación. "A arte tende ao exceso ou á sofisticación conceptual porque non pode contar a realidade, e a literatura debe reflectilo. O irreal é escribir coma no século XIX". "Eu opóñome ao humanismo da Ilustración porque a realidade é inhumana, e quero expresala aínda que rompa a cabeza".

En Arte e parte (Galaxia), algunhas das referencias de Ser ou non volven ao torreiro de xeito aínda máis explícito. Haberá mercado da cultura, socioloxía da literatura e dos galegos, personaxes reais e só un sometido a metaficción: o propio autor, amante da mellor tradición suicida -sen benestar- da cultura universal.

"A arte é antisocial, e se non o asumimos falamos doutra cousa", remarca. "O que é bo para a sociedade é malo para os artistas, que non producen para nada, senón porque si". O escritor critica aquí un realismo autóctono "de pouca complexidade". "Se a penas se contan personaxes perversos é porque todo o que problematiza a realidade é, ao cabo, un problema".

Entroutras cousas, segundo sinala, porque "este é un país pequeno e todo está moi trabado". "Escritores, editores, críticos, músicos e artistas coinciden nas mesmas festas. Se queres seguir indo ao mesmo bar hai que levarse ben". Como exemplo válelle a recén creada sección de crítica que se incorporará á Asociación de Escritores en Lingua Galega. "Nin os autores nin os críticos traballarán coa mesma liberdade", di Borrazás, para quen a única solución é "afastarse".

Malia isto, e aínda que vivir da literatura sempre foi para o autor d' O desintegrista (1999) "unha cuestión secundaria", a precisión da posteridade é algo distinto. "Ao mellor estamos xa tan afeitos que non nos decatamos de que outorgarlle o Premio das Letras Galegas a un morto é unha barbaridade". "Como quen llo da a Parménides ou a Newton, como digo no libro. Pódenllo propoñer á Academia Sueca, á ver que lles parece".

No fío que vai do medo ao autoodio, Borrazás rescata algunhas das clínicas censuradas de Blanco Amor sobre algúns dos patriarcas: "Este é un país pedofilizado. Os vellos defenden o territorio e esmagan os novos [...] O autoodio e a ironía fronte á autoxustificación do desleixamento son os mesmos que hai 500 anos. Non queremos ver a covardía propia". Falando do sistema literario galego, recorre ao pasado: "A xente de Galaxia que artellou a idea de Galiza que temos hoxe viu como mataban os seus amigos e permaneceu aquí, algo totalmente traumático. O non te pases, non vaia ser perdurou".

Para Borrazás, "estamos enfermos de normalidade". "Todos eses refugallos que Blanco Amor pedía dinamitar nos anos 70".

O triunfo

Sendo os premios no país "un sistema perverso" no que el nunca participou [Criminal levou en 1995 o Premio da Crítica Española], considera que o triunfo literario en Galiza "non existe e iso non é preocupante". "Á literatura que se presenta aos premios vénselle ben as trazas", afirma. "Se poden ler ocasionalmente en galego 200.000 persoas, habería que preocuparse en ofrecer calidade a un público formado".

Á cuestión cultural si lle aplicaría Borrazás receitas arredadas do naïf dos festivais de performance: "Un Goberno non debe organizar ningún acto cultural. O PP sabía que a mellor censura non é a prohibición, senón a subvención. E velaí". "Ás veces é preferíbel, e máis difícil, saber qué non hai que facer, antes de acabar como promotor musical".

O tema do galego como norma sistémica é máis difícil. Borrazás, traducido ao portugués e ao castelán, apunta que o espazo da lingua segue sendo "froito menos dun dereito que dunha concesión". "O que aos medios lles custa tolerar é a normalidade, nin sequera o bilingüísmo espontáneo que proclaman defender".