'Bizitza laburregia da nahi dudan historia guztia aztertzeko'

Bizitza osoa dedikatu dio Historia aztertzeari, bereziki XVI. mendeko euskal historian zentratuta. Hainbat aurkikuntza egin ditu artxibategietan egindako miaketa lanetan zehar eta gaur, erretiroa hartuta ere, beretzat pasioa den lanean dihardu buru belarri. Berriki Manuel Lekuona Saria jaso du José Ignacio Tellechea Idigorasek.

Historialaria, artxibo arakatzaile amorratua eta dokumentu zaharren aurkitzailea. Erretiroa hartu arren, inoiz baino gogorrago ari da lanean 74 urteko donostiarra. Duela hilabete Eusko Ikaskuntzaren Manuel Lekuona Saria jaso zuen, egindako lanaren esker ona.

'Batikanoko Artxiboa oihan handi bat bezalakoa da eta gu ehizean gabiltza'

Galdera. Nola sortu zitzaizun gero zuretzat hain garrantzitsua izan den historiarekiko zaletasuna?

Erantzuna. Haurra nintzenean, irakasle batek atlas eta historia liburu bat oparitu zizkidan. Hainbat izen zituen mapak eta liburu hark kuriositatea eta ezinegona sortu zizkidaten, ezagutzen ez nituen hainbat leku eta pertsonaia baitzeuden. Horrela sortu zitzaidan historiarekiko zaletasuna, ezezagunak ziren toki guzti haiek non ziren eta pertsonaia haiek nortzuk ziren jakiteko gogoa sentitu nuen.

G. Zer suposatu du Manuel Lekuona Saria jasotzeak?

E. Lehenengo eta behin sorpresa bat izan zen niretzako ez bainuen horrelakorik espero. Bestalde, bizi osoan zehar egindako lanaren aurrean aitorpen publikoa izan da, gizartearen esker ona. Horrelakoak beti dira eskertzekoak eta inoiz ez daude soberan.

G. Historia hain zabala, aberatsa eta amaiezina izanik... zure bizi guztia iragana ezagutzeari eskaini diozu.

E. Historia hain da gero luzea! Ezin da historia osoa ikertu eta epe konkretu batetara mugatu behar duzu. Historiaurreko historialariak daude, Erdi Aroa aztertzen duten historialariak...Ni, ordea, XVI. mendean aritu naiz eta ari naiz batez ere. XVII. XVIII. eta XIX. mendeak ere pixka bat aztertu ditut baina ez naiz nahi adina biziko nahi dudan guztia aztertzeko. Gure historia konkretuki, gure herriarekin harremana duen historia guztia da eta oso zabala eta aberatsa da. Mendez mende aztertzea ezinezkoa denez, epe bat aukeratu eta bereziki XVI. mendera mugatu dut azterketa.

G. Historian zehar ezezagunak diren hainbat datu eta dokumentu aurkitzea eta argitaratu gabeak direla konturatzea ez da erraza izango?

E. Ni ez naiz aurkikuntza konkretuen bila joaten baina arrantzara joaten zarenean... Amua hor da eta zerbait eroriko dela badakizu. Kanabera toki askotan bota dudalako eta agiritegi askotan aritu naizelako egin dut nik arrantza. Zorte handia izan dudala esaten didate maiz, dokumentu ugari aurkitu ditudalako baina horretan aritu beharra dago. Toki batzuetan gainera, arrantza ziurra da. Adibidez Batikanoko Artxibora joaten denak edo Salamancara doanak... topatuko du zerbait.

G. Nolakoa da Batikanoko Artxiboa?

E. Izugarria da, hain handia... Mundu guztiko gora-beherak eta dokumentuak pilatzen dira bertan. Horregatik Erroman badira institutu nazionalak, alemaniarra, hungariarra, austriarra, holandarra... Mende bat baino gehiago daramate Erroman eta bakoitza Batikanoko Artxibotik bere estatuaren ingurukoak guztiak ateratzen dihardu. Azken finean, Batikanoko Artxiboa oihan handi bat bezalakoa da eta denak ehizean gabiltza. Badira ordea, beste hainbat artxibategi interesgarri, hala nola, Valladolidetik gertu den Simancakoa. Altxor izugarria da, ustiatzear den altxorra. Hemen, Salamancan ere ezezaguna izan arren oso interesgarria den Unamunoren Museoa dago, munduan bakarra dena. Toki ugari dira beraz, arrantzarako egokiak, behar diren bakarrak gogoa eta denbora dira.

G. Duela bi urte Salamancako Unibertsitatean burutzen zenituen irakasle lanak utzi zenituen. Baina atseden hartu ordez, ikerketa ugaritan murgildu zara.

E. Orain inoiz baino denbora gehiago dut ikertzeko eta horretan nabil. Inoiz baino gogo eta indar handiagoekin nabil eta Jainkoak uzten didan artean jarraituko dut. Gaiak eta proiektuak ez zaizkit falta eta ahal dudan bitartean aurrera jarraituko dut.