O caso do galego peregrino

O ser escritor non significa predicar unha verdade, significa descubrir unha verdade. Expresada así, é unha idea de Milan Kundera na que leva a razón. Lembreime dela facendo a pé o camiño de Santiago a Fisterra, uns 90 quilómetros en tres xornadas. Andar é o mellor xeito de escribir. É o corpo todo quen fai caligrafía. A xeografía entra polos pés e gabea até as neuronas. As túas pegadas efémeras fan parte dun palimpsesto no manuscrito da terra. Esa escrita é tamén unha dupla descuberta. Por unha banda, o atopar o descoñecido no coñecido. Por outra, ver o coñecido cos ollos dun descoñecido. Mellor aínda, como un invisíbel.

Todos deberiamos ser peregrinos na propia terra. Ir de invisíbeis no entroido. Saír do exilio interior e reencontrarse co país.

Gosto do percorrido dende o Bierzo, pero o singular do Camiño é o que vai de Santiago a Fisterra

Como ve Galicia o galego peregrino? Mellor e peor.

No teatro fálase moito da distancia brechtiana. Pois ben, cando o galego fai os treitos do Camiño galego vive unha tempada na vida real esa distancia fundamental na dramaturxia. É un distante achegamento ou un afastamento achegado. Vénse a un tempo de fóra e de dentro. Foi polo aire e veu polo vento. Hai moitos peregrinos curiosos en Galicia, pero o máis curioso é o peregrino galego. Ten algo de bicéfalo. De inmigrante autóctono.

Pásalle ao peregrino galego o que a uns amigos da Coruña que foron á procura de viño de Amandi, cando aínda ese tinto telúrico era un ben escaso e só se conseguía a proba no lugar da colleita e por recomendación. Pois estes meus amigos chegaron un día beira do Sil no Deux Chevaux e despois de moitas e heroicas curvas pola Ribeira Sacra acharon un paisano colleiteiro ao que intentaron seducir cunha oda lírica e sublime ao Amandi, un elixir de deuses, o viño máis degorado da Antigüidade. E engadiron como cita de autoridade final: "Era tan prezado, tanto toleaban por el, que mandaban vir buscalo os emperadores de Roma!".

E aí o paisano fixo un aceno de asentimento e comentou:

-De Roma, si, señor. E disque mesmo veñen da Coruña!

Ben, pois a quen peregrina en Galicia sendo de Galicia, muller ou home, pásalle algo así. É o ser máis estraño do Camiño. É significativo que a maioría dos letreiros e carteis que anuncian lugares de comida ou pousada, grandes ou pequenos estabelecementos, están en todos os idiomas, agás en galego. Ao peregrino galego iso non lle incomoda, non lle molesta. O peregrino galego é o máis peregrino dos peregrinos. É un peregrino universal, preparado para o descoñecido. Mesmo hai quen vén da Coruña! Se o peregrino galego fala galego en Galicia, prodúcese tamén unha situación estraña. Hai xente ao primeiro que fica desconcertada, como dicindo: "Se é peregrino, isto que fala será de seu a lingua peregrina". Todo se resolve no intre feliz en que o galego nómade e o galego gregario son conscientes de falar o mesmo idioma. É dicir, o galego-peregrino.

Aínda que vén de dentro, das entrañas do mesmo mapa, a viaxe do galego peregrino aseméllase moito ao reencontro do exiliado. Nun dos anacos de pan luminoso da Modesta proposición, o ensaio de Lois Pereiro, faise unha vindicación da lingua e da cultura propias non dende un nacionalismo apodíctico senón dende a liberdade dun exilio. Unha defensa que non procura dominar nin agredir: "Agora aínda teño liberdade de opción para exiliar o meu espírito no Ártico, en Asia ou no Nepal, e teño permiso para que nada humano me sexa alleo. Por iso pode decidir militar na miña propia lingua, "porque me peta, e quero e dáme a gaña...". Moitas culturas se cruzan no meu espírito e no meu corazón non hai fronteiras. Ninguén me impediu ser máis crítico e sarcástico co que eu sinto máis meu, propio e herdado".

Eu gusto moito do percorrido entre o Bierzo e Santiago, mais coido que o máis singular do Camiño é o que vai de Santiago a Fisterra, do pórtico da Gloria ao pór-do-sol no cabo da antiga fin da terra, do Obradoiro ao peirao do Máis Alá. Dende o primeiro. Dende o Santiago do Sarela, ese milagroso río que venceu o abandono como unha teimosa cantiga que atravesa os séculos. Pasado o Alto do Vento, o que se nos ofrece non é un espello de road-movie, ese país abeirado na cuneta, que é a imaxe/pensamento que impera, senón o que hai detrás do azougue. Un lugar moi contraditorio, mais que non quere morrer. Porque non todo no agro é agonía, feísmo, incendio. Aldeas con vida. Berros de nenos arredor dos camposantos. As casas restauradas. A vontade dunha man de pintura. Montes traballados coa esperanza entre os dentes. Grandes herbais coroados coa simetría sagrada dun carballo. Xente nova a manter e tecer unidades de ambiente e emoción nas vellas pontes. En Maceiras, Negreira, Olveiroa...

Vas vendo ese mundo real, que tenta existir e re-existir, e logo en paralelo, nalgunha parada para retomar forzas, miras a pantalla da televisión e pensas que tiña razón o Paul Virilio de que o virtual é un inferno.Un entroido permanente, sen graza ningunha. Porque para entroido o que o galego peregrino pode encontrar en Negreira, cunha chea de extraordinarias comparsas. Viquingos con barco e todo polas rúas da vila, o auténtico Sermón dos Da Barcala... E a orquestra d'Os Satélites! Pobre Paul Virilio que non escoitou esas trompetas. O mellor vento de Galicia!

Si, a experiencia de galego peregrino é un xeito de exiliar o espírito en Galicia. A xente xa está tan afeita a ver peregrinos, que chega un intre en que non os ve. Non sei o que sentirán outros, mais iso para o galego peregrino é marabilloso. Formas parte do visíbel invisíbel. Porque aínda sendo invisíbel, existes. A xente diche cousas. Fala. Mesmo con máis liberdade. Es un peregrino. Mañá xa non estarás aquí. Ou si?