Por unha Galicia antropófaga

O Galicia caníbal, de Antón Reixa e Os Resentidos, que apareceu en 1986, era unha peza de vangarda moi intencional. Cunha fonda retranca xeopolítica. O problema foi ese. Como adoita pasar, houbo xente que só quedou co retrouso. Co "fai un sol de carallo". Mais habería que darlle outra volta irónica ao canibalismo en Galicia. Reivindicar unha antropofaxia cultural. Un xeito de estar omnívoro no mundo. Comer de todo. E do descoñecido proclamar o que a brasileira Revista de Antropofagia atribuía aos indios cun humor marxista-gastronómico cando viñan vir as naves dos colonizadores:

-Lá vem a nossa comida pulando!

Pois iso teriamos que dicir dende os miradoiros culturais de Galicia de cada cousa xeitosa que se mova, de cada expresión de proveito que bula:

-Lá vem a nossa comida pulando!

E meterlle o dente canto antes.

Os colonizadores imperiais, os chamados descubridores, consideraban ao primeiro que todos os indios eran caníbales. En realidade ou en potencia. O termo mesmo de caníbal deriva, polo visto, de caribe. Así, no debate que enfrontou a Bartolomé de las Casas con outros relixiosos, os máis túzaros utilizaban a existencia de sacrificios entre os indíxenas como unha razón para sometelos á escravitude. E a outro tipo de barbaridades. Como cortarlles as orellas, se non atendían ben. Ou a lingua, se se reviraban de palabra. "No eran dóciles al imperio de mi voz", dicía un documento dun frade español no Pedemonte andino para xustificar estes castigos.

Os indios, pola súa banda, tamén pensaban o mesmo daqueles novos conquistadores. Que eran antropófagos. Que viñan comelos. E aqueles nativos das illas Antillas e o Caribe, habitantes do que Colón identificou como un paraíso terreal, si que tiñan unha sospeita fundada. Foron aniquilados na práctica, vítimas de matanzas e pestes importadas. Dos caribes e dos taínos xa non ficou nada. Papounos a historia. Non foron os conquistadores. Foi a historia, esa insaciábel.

A historia éche unha boa desculpa. Sempre ten a culpa de todo!

Por iso, por darlle a volta á historia, e por rirse dela, un dos manifestos máis proveitosos endexamais escritos é o Manifesto Antropófago, escrito por Oswald de Andrade, e aparecido en maio de 1928 en São Paulo. O texto apareceu naquela lendaria Revista de Antropagia, unha curiosa experiencia estético literaria na que aniñou o tamén chamado movemento antropofágico.

Velaí algúns dos meus parágrafos preferidos no Manifesto Antropófago:

-Só me interesa o que não é meu. Lei do homem. Lei do antropófago.

-Estamos fatigados de todos so maridos católicos suspeitosos postos em drama. Freud acabou com o enigma mulher e com outros sustos da psicologia impressa.

-Foi porque nunca tivemos gramáticas, nem coleções vegatais. E nunca soubemos o que era urbano, suburbano, fronteriço e continental. Preguiçosos no mapa-múndi do Brasil.

-Filiação. O contato com o Brasil Caraíba. Ori Villegaignon print terre. Montaigne. O homem natural. Rousseau. Da Revolução Francesa ao Romantismo, à Revolução Bolchevista, à Revolução Surrealista e ao bárbaro tecnizado de Keyserling. Caminhamos.

-Nunca fomos catequizados. Vivemos através de um direito sonãmbulo. Fizemos Cristo nascer na Bahia. Ou em Belém do Pará.

-Roteiros. Roteiros. Roteiros. Roteiros. Roteiros. Roteiros. Roteiros.

-Morte e vida das hipóteses. Da equação "eu parte do Cosmos" ao axioma "Cosmos parte do eu". Subsistência. Conhecimento. Antropofagia.

-Contra as elites vegetais. Em comunicação com o solo.

-Nunca fomos catequizados. Fizemos foi Carnaval. O índio vestido de senador do Império. Fingindo de Pitt. Ou figurando nas óperas de Alencar cheio de bons sentimentos portugueses.

-Já tínhamos o comunismo. Já tínhamos a língua surrealista. A idade de ouro.

-Contra as histórias do homem que começam no Cabo Finisterra. O mundo não datado. Não rubricado. Sem Napoleão. Sem César.

-Somos concretistas. As idéias tomam conta, reagem, queimam gente nas praças públicas. Suprimamos as idéias e as outras paralisias. Pelos roteiros. Acreditar nos sinais, acreditar nos instrumentos e nas estrelas.

-Contra a realidade social, vestida de opressora, cadastrada por Freud, a realidade sem complexos, sem loucura, sem prostituições e sem penitenciárias do matriarcado de Pindorama.

E no remate, a sinatura de Oswald de Andrade leva esta datación: "Em Piratininga Ano 374 da Deglutição do Bispo Sardinha". É unha alusión a un episodio histórico do Brasil: o naufraxio do navío en que viaxaba un bispo portugués, ao parecer devorado polos antropófagos.

De onde lle veu a inspiración ao poeta modernista que foi Oswald de Andrade para o seu ousado Manifesto, precedido xa polo Manifesto da Poesía Pau-Brasil?

Segundo Paulo Prado, o que lle ocorreu foi unha especie de epifanía en chan europeo e que nos fai lembrar a experiencia de Antón Solovio, o personaxe de Arredor de si de Otero Pedrayo: "Oswald de Andrade, nunha viaxe a París, dende o alto dun atelier da Place Clichy -embigo do mundo- descubriu, deslumbrado, súa propia terra". Mais semella que tamén, para a definición estética do movemento antropofágico foi decisiva a súa relación coa pintora Tarsila do Amaral, con quen casou en 1926, autora do cadro Abaporu, un auténtico fito na arte antropófaga.

Para ler e entender o Manifesto de Andrade é imprescindíbel o sentido de humor e unha certa alegría. "A alegría é a proba dos nove", dicía el. Mais tampouco se pode entender se non se toma en serio o que nel reclama seriedade. Por exemplo, unha visión non subordinada ás xerarquías culturais impostas polos poderes derivados da xeopolítica.

Mais o que latexa nese texto de ironía insurxente, fillo do seu tempo, é esa intelixencia intuitiva de non pecharse á defensiva, non caer no pesimismo apocalíptico, senón o comer de todo o que aproveite.

Así que vou subir á torre de Breogán, no Monte Alto, e berrar contente como un indio tupí:

-Lá vem a nossa comida pulando!