O día que nos deu escola Cassius Clay

Andariamos os dous polos seis anos. Era o meu primeiro día de escola e saíume ao paso el, Antonio, chamado O Roxo. Con razón. Fixeime na cor incandescente do cabelo. Axiña os outros rapaces fixeron un ring arredor nosa. Si, ía ser o primeiro día e o primeiro combate. Tocounos a nós. Un maior puxo un pau no ombro de Antonio e logo encirroume: "A ver se es home a quitarllo!".

Supoño que eu non tiña naquel intre ningún interese en demostrar que era home. Non me importaría pasar por homiño. Mais tamén xa sabía que había intres nos que o destino estaba escrito. Non fixo falta moverme. Un empuxón botoume contra O Roxo, así que o pau caeu, e nós tamén, loitando, arrastrados por unha fatal lei da gravidade. Despois fomos moi amigos. Lembro que un día, indo sós para a escola, Antonio me informou moi contento: "Mañá marcho para Inglaterra".

Fálase moito do espertar da libido. Eu a sensación que teño, dende pequeno, é estar sempre namorado

O mestre Antonio preocupábase polo esencial: ler, escribir, pensar pola nosa conta

E engadiu con retranca: "E ti quedas aquí!".

Tiña razón. Sentinme amolado. Na emigración, fálase sempre da morriña do que marcha e non de quen fica en terra. A tristura de quen non marchaba. Daquela, xa toda a emigración era a Europa, en especial a Alemaña, Inglaterra, Suiza e Francia. Mais en Castro, como no resto de Galicia, e moito antes de que Marshall McLuhan se fixera célebre coa teoría da aldea global, xa había tempo que a xente andaba polo mundo a gañarse a vida. E moitas veces a fuxir dun medio hostil, atafegante e caciquil, que lla negaba, como delataba aquela copla que se cantaba cando desatracaban os grandes vapores transatlánticos: "Aí vos quedades, aí vos quedades, / con curas, frades e militares!".

Castro era pequeno, mais era un mapamundi. Se preguntabas, aparecían noticias de veciños en República Dominicana, Cuba, Uruguai, Venezuela. Nomes lendarios: Ventura, Cardama, O Trust, A Manca, Enrique de Bras, Evaristo da Ponte, Manolo O de África... E aínda hoxe anda por outros continentes xente da nosa época, como Manolo Martín, en San Francisco. Mais na nosa infancia a maior parte tiña o destino europeo. E se a partida era triste, a volta da "maleta do emigrante" era unha festa a partillar. Era un arca no que viñan as marabillosas novidades. Para nós, non só xoguetes aquí inalcanzábeis, senón tamén, na adolescencia, o contrabando do desexo: os discos, as revistas con corpos espidos, a roupa atrevida...

A primeira televisión que eu vin, e antes de que chegara a da taberna de Leonor, foi a que trouxeron Rigal e Sara cando volveron de Alemaña. Tiñan unha filla, tamén de pelo moi roxo, María Vitoria que era tan linda que eu pensaba daquela que saíra de dentro do televisor. Cando o conectaron, non se vía moi ben. Había moitas interferencias, mais lembro que eran imaxes da voda da princesa Margarida, a irmá da raíña de Inglaterra. Pero eu para quen miraba era para María Vitoria e outras princesas de Castro, amigas de María. Fálase moito do espertar, e do minguar, da libido. Eu a sensación que teño, dende que nacín, é estar sempre namorado. E polo que eu vin a libido, en Castro, nunca tivo moitas cancelas, e menos de idade. Coido que o mestre Sigmund Freud gustaría do lugar.

Mais o primeiro mestre que nós tivemos chamábase don Bartolo e non era precisamente da escola freudiana. A escola pública chamábase O Catecismo, o que demostra a precisión irónica dos de Castro á hora de nomear. O mestre era un home de complexión grande e que proxectaba unha sombra de doutrina e medo. No parede do fondo, detrás da mesa mestral, a escola estaba presidida por un crucifixo e por un gran retrato do ditador con cabalo e fusta. Durante anos, alí estaban pendurados diante nosa, o pobre Xesús na cruz e o Franco de emperador tan campante, que mesmo semellaba que era el o que viña de mallar no Cristo. Nas longas tardes de sopor, contabamos ovellas. Ese era o ensino máis práctico. E non o digo como metáfora. A escola estaba en zona de leiras e herbais, e no campo do lado, a través da cristaleira de carpintería de formigón, podiamos ver o gando que pacía. Así que o mestre dicía: "Cantas ovellas hai?". E non tiñas máis que contar as ovellas, que estaban alí e eran do señor Pego.

Ás veces a don Bartolo entráballe o ardor guerreiro e faciamos instrución paramilitar no arredor da escola e mesmo obedeciamos a orde de nos tirar corpo a terra cando viña a aviación inimiga, que resultaba ser o aeroplano de Madrid que aterraba en Alvedro. As nenas estaban á parte e non participaban nos exercicios bélicos. Aprendíanlles, iso si, a facer comidiñas e a coser. Mentres nós estabamos vingando o fracaso da Armada Invencíbel elas preparaban o futuro de Inditex.

O mestre era, ademais, un pioneiro da fonoloxía imperial, pois facianos repetir unha frase moi enigmática para curarnos do acento galego e extirparnos da gorxa fonemas salvaxes como a gheada. Así, debiamos repetir todas as mañás: "Los pájaros de Guadalajara tienen la garganta llena de trigo". Como non hai mal que por ben non veña, sempre sentín moita atracción por Guadalajara, México. Cando asistín á Feira do Libro, non se me ía da cabeza o retrouso da infancia. Ante a miña insistencia polo nome das aves, un amigo escritor mexicano exclamou: "¡Pero mi cuate, no le sabía tan pajarero!".

O mestre tiña unha vara que utilizaba como indicador no encerado ou nos mapas. Mais ás veces, cando o home se entusiasmaba de cólera, o pau convertíase nunha arma primitiva e terríbel. Lembro que un día se encarnizou cun dos rapaces, Rafael, algo máis novo ca min. De súpeto, o neno revirouse, botou un berro que soou como ouveo estarrecedor, e fuxiu correndo da clase. E entón o mestre, coa vara de mando ordenou: "¡A por él! ¡Cuando lo capturen, traigánmelo aquí!".

E así foi que saímos todos como unha manda de cans detrás de Rafael. Sorte tiña que era lizgairo como unha lebre. Mais nós íamos doentes detrás del, obedecendo a orde do amo. Comprendín ese día que non hai maior pracer para o humano que a cacería do humano. Mais ocorreu un imprevisto. Cando xa estabamos afastados da escola e o mestre non nos vía, do grupo perseguidor saíu un disidente que nos detivo coas mans estendidas. Era Xoán, o máis xigantón da escola. E foi Xoán e díxonos por Rafael: "O que lle toque leva unha hostia que vai dereito ao Inferno!". E o xusticeiro puño de Xoán deunos a primeira gran lección: o máis humano é rebelarse contra a inxustiza.

Foi ben distinta a segunda escola, tamén pública. A que levaba en Elviña don Antonio. Era un home coas pernas moi deformes por unha doenza, o mestre, coido que pola polio. Tiña a desgraza de vivir nun segundo andar, enriba da escola, para o que debía subir e baixar todos os días, e polo menos dúas veces, máis de vinte chanzos. Digo desgraza porque era un calvario que contemplabamos cada mañá os alumnos, o como baixaba, revirándose todo, como unha figura pictórica de Francis Bacon, apoiado nunha muleta. Don Antonio era un home moi intelixente, de moita axilidade mental, o que subliñaba máis a súa penalidade física. Mirábanos dende o descanso, e a súa visión, o seu lento descenso, era a mesma imaxe da cultura e do saber tomándose o seu tempo para pousar como xeada nos mortais. A rentes de chan, tendo apoio, era eficaz e duro, non se andaba con contemplacións. Non era amigo das mulleres, coas que podía ser moi mordaz. O lavadoiro público de Elviña estaba moi perto da escola, e cando se oía o balbordo divertido das lavandeiras, el miraba en fite aos barulleiros da clase e espetáballes un terríbel estigma: "Mujercitas!". Víase que o home tiña algunha cuestión pendente con Venus. Polo demais, era extraordinario na transmisión de saberes. Non se preocupaba moito polo adoutrinamento. Preocupábase porque souberamos moi ben o esencial: ler, escribir, resolver problemas matemáticos. E sobre todo, pensar pola nosa conta.

Só se entusiasmaba cos combates de Cassius Clay, despois chamado Muhammad Ali. Entón trasladaba a clase ao bar O da Castela, que era onde había televisor. Ía á fronte, como un neno máis, apoiado nas muletas. Agradézollo moito. El quería que souberamos a verdade. Que a vida era unha loita.

Storyboard é unha serie de memorias da infancia e da mocidade de Manuel Rivas, "do primeiro medo á primeira máquina de escribir", que terá continuación con novos capítulos cando recomece en setembro a edición do suplemento Luces).