O tesouro celta e a chegada á Lúa

En Castro de Elviña, no paraíso inquedo, vivíase ao día, mais tamén na historia como un presente recordado.

Si. Había un permanente aura de sorpresa e perplexidade no vizoso territorio. Talvez o ter sobrevivido a tanto contratempo. Dende a primeira expedición imperial romana por mar, que atopou aquí a principal resistencia do golfo Ártabro, até a peste química da Cross-Fertiberia, para a que se expropiaron por vía intimidatoria os eidos máis fértiles do val de Elviña. Tanta era a densidade histórica que os capítulos se mesturaban e a fábrica cheirenta parecía unha pegada maldita dos tempos do César. O gran penedo onde tiña o seu posto de mando e foi malferido sir John Moore, o xeneral do exército británico na batalla de Elviña, ten de nome popular a pena do Gholiacho. Cando a investigadora Ana Filgueiras preguntou a un vello de Castro a orixe do topónimo, el respondeu cunha precisión bíblica: "Iso vén de cando David venceu ao Goliacho".

En Castro había que andar lixeiro para nacer e para morrer. Mesmo de defunto: o cemiterio estaba lonxe

Viviamos acaroados a un universo lendario, no que o xogar a buscar tesouros non semellaba unha parvada nin unha tolería. Se unha vella nos dicía que había unha mina de ouro dende Os Curutos ao Laghar, para os nenos non era un conto senón unha información confidencial. O caso era dar con ela. No monte dos Curutos ou do Castro estaban as ruínas da cidade castrexa. Unhas ruínas bastante enteiras. A vexetación cubría en mesta arañeira as tres murallas circulares e os rueiros labirínticos, co misterioso alxibe, da antiga urbe. Entre 1947 e 1952 fixéranse escavacións arqueolóxicas e alí acharon o Tesouro de Castro de Elviña, custodiado agora no museo do castelo de Santo Antón. Seguramente pertenceu a unha sacerdotisa. Entre as marabillosas pezas, a diadema máis bela da ourivería céltica, co seu peche ornitoforme. No museo, moito teño mirado para aquel parruliño de ouro. Semella nadar na simetría das curvas deseñadas. É curioso. A máis fermosa herdanza artística do antigo pasado galaico son estas pezas de muller, a diadema de Castro e o peite de Caldas de Reis.

Así que xogabamos a buscar tesouros. Tranquilamente. Sobre todo no Castro, mais tamén na Casa Vella, na fraga da Zapateira, onde se bateron as tropas francesas de Soult e a infantería lixeira dos highlanders de Moore. Iamos con ferramentas de labranza e cavabamos como o tolo de Schliemann á procura de Troia. E iso foi o que atopamos de metal: outras ferramentas enferruxadas. Ferro que atopa o seu espectro. O máis extraordinario achado foi un guiador de bicicleta, non sei se celta ou romano, algúns cascos da Estrella de Galicia, cervexa xa citada por Silio Itálico, e mesmo, dispensando, algúns preservativos prehistóricos. Mais o tesouro estaba alí. Sentir sentímolo.

O que sentiamos tamén era o zunido permanente, ameazante, da torre de alta tensión eléctrica que na posguerra foron chantar xustamente no ara solis do máis importante castro das Mariñas Douradas. Eramos nenos a xogar, mais sen nada saber de historia, sabiamos que había algo de fatalidade simbólica, de humillación, no feito brutal de espetar a torre na coroa do Castro. Para advertir do perigo, había un sinal cun deseño no que se vía un homiño fulminado por un lóstrego. Aquel zunido eléctrico nas nosas cabezas era moi forte. Cando se achegaba a tormenta, o son transformábase nun rinchar de dentes. É continuo o debate de si na Galiza houbo ou non unha presenza do céltico? Hai pouco, no Portal Galego da Lingua, reproduciuse o debate sobre o celtismo por mor dun suxestivo artigo de Fermín Bouza. A rede botaba chispas. E eu tiven que facer moito esforzo para reprimirme e non enviar unha información confidencial que ningún dos sabios manexaba: "Non vos rompades máis a cabeciña. Os celtas galaicos caeron electrocutados!".

Outro lugar histórico era a Casa Vella ou Casa do Francés, as ruínas dun antigo predio eclesiástico, moi afectadas pola crueza da batalla napoleónica, o 16 de xaneiro de 1809. Máis ou menos por ese día, no mesmo lugar, no noso tempo, producíanse as tremendas escaramuzas entre os de Palavea e Castro. Nós tomabamos posicións nas ruínas. En ambos bandos, os uniformes eran mixtos, de indios e vaqueiros. Celtas ou non, o que estaba claro é que eramos do far west. Mesmo estou vendo a algún de Palavea dando aturuxos, con sombreiro mexicano e xa con bigote do Indio Fernández. Confeso que era unha tropa que puña os pelos crechos. No mellor dos casos, a guerra solucionábase cun partido de fútbol. Ou senón, campo a través.

Un dos nosos heroes locais era Ramón Tasende, Moncho, que chegaría a campión de España dos 5.000 metros lisos, pero que daquela competía tamén de xeito épico no campo a través. E antes no ciclismo. Corría como un etíope. E da mesma estirpe era a súa irmá máis nova, Marujita Tasende. O primeiro día que a vin correr decateime de que ante nós pasaba a deusa da velocidade.

Moncho Tasende nunca tomaba viño ou cervexa, senón refrescos Mirinda ou así, mais o verdadeiro espectáculo era velo comer auténticas pilas de cacahuetes. Amoreábaos de xeito piramidal sobre un bocoi na tasca de Leonor. "É pola fibra!", explicábanos. E tiña razón. Tamén os escritores deberíamos ter ese menú. O que quere a literatura é fibra para correr campo a través. En Castro había que andar lixeiro para nacer e para morrer. Mesmo de defunto había que andar, pois o cemiterio estaba lonxe, a carón da igrexa de San Vicenzo. O camiño a Elviña era de terra, polo menos até que o home chegou á Lúa, pois xusto foi asfaltado cando a aterraxe do Apolo 11 no verán de 1969. Sempre pensei que o home da pistola de alcatrán, que se desprezaba por Castro a modiño sobre a grava nun escafandro branco, formaba parte da mesma misión da NASA que pisou a Lúa, aínda que dicían que o pagaba a Deputación.