Ezagutu zure burua

Ezagutu zure burua. Gnothi seauton. Hala zegoen idatzita Delfoseko tenpluan, eta hala gustatzen zitzaion errepikatzea Sokratesi. "Aztertu gabeko bizitzak ez du bizitzea merezi", zioen berak. Hau da, ez bizi landare edo abere baten moduan: gogoeta egin bizimoduaz, pentsatu gauzen zergatia, aztertu zure pausuen arrazoia. Labur esateko: era kontzientean bizi.

Aspaldiko aholkua, beraz. Laister, norbere burua ezagutzeko modurik (agian) onena idaztea dela ulertu zuten batzuk. Ez ziren hasi berehala egunerokoak idazten (hori oso garai modernoetako kontua da: norbere intimitaterako bakarrizketa), senide edo adiskideei gutunak idazten baizik. Kontzientzia-azterketaren lehenengo pausuak izan ziren, elite kulto baten esku baino ez zeudenak, noski.

Norbere burua ezagutzeko modurik onena idaztea dela ulertu zuten batzuk

XVI. mendetik aurrera, ordea, Kristiandade osoan kontzientzia-azterketa hori nahitaezko betebehar erlijiosoa bihurtu zen guztientzat, jakitunentzat zein ezjakinentzat. Katolikoentzat aitortzaren sakramentua salbamenerako ezinbestekoa zenez, fededun guztiek beren barrena sistematikoki arakatzen ikasi behar izan zuten, gero apaizari bekatuak modu ordenatuan aitortu ahal izateko: bosgarrengoaren kontra hau, seigarrengoaren kontra beste hau... Egindako ekintzak eta esandako hitzak ez ezik, gogamenean ibilitako desirak, asmoak eta sentimenduak berdin-berdin izan zitezkeenez bekatu, horiek ere kontzientziara ekarri, hitz bihurtu eta ahoz aitortu behar ziren.

Jakina, kristautasunak bultzatu zuen barne-ezagutza hori bekatu bilaketa zen soilik. Eta ondo eginak? Eta lagun hurkoari eskainitako laguntza, maitasuna, onginahia? Horiek ez ziren aitortza-gaiak, ezta kontzientzia-azterketan pentsatu beharrekoak ere. Michael Foucaultek azaldu zuen moduan, sakramentu horrek introspekziorako bidea zabaldu zien gure aurrekoei, "ni" esaten lagundu zien, baina zein preziotan? "Ni" esatea eta "ni" horri uko egitea batera ekarri baitzituen. Ahuldadea, orbana, zikina ziren barruan aurkitu beharrekoak, ez besterik.

Sekularizazio prozesuarekin batera, norbere burua arakatzeko modu berriak asmatu ziren. Psikoanalisia, esaterako. Formula berdintsua zen: barru-barruko deabruak hitz bihurtu, askatu eta arima (psikea) arindu. Niaz kontziente egin (are gehiago: kontzientzia azpikoaz ere kontziente egin), baina jada ez salbamen espiritualari begira, norbere buruarekin gustura bizitzeko asmoarekin baizik. Gaur egungo gainontzeko terapia psikologikoen antzera: norbere ezinegona plazaratu, ahoz edo idatziz; hitz bihurtzean ordena bat eman, zentzua bilatu.

XXI. mendeko gure testuinguru honetan, norbere burua ezagutzeko zein beste formula sustatzen dira? Hazi egin ote da ezagutza hori idatziz egiten saiatzen direnen kopurua? Zenbat jendek eramaten ote du eguneroko edo gogoeta-koaderno bat? Teknologia berriek -gutun (email), web-orri, egunerokoek (blog)...- eindartu egin ote dituzte praktika horiek? Komunikazio-modu boteretsuak dira oso, bainabereziki introspekzioa bultzatzen dutenik ez zait iruditzen. Gaur ez dugu inongo tenplotan idatzita Gnothi seauton, eta inongo erlijiok ez digu agintzen horretarako metodorik. Bizimodu kontzientea -oso kontzientea- ez da, orain ere, gutxi batzuen pribilegio edota kondena besterik.